مراد از سبب، به‌عنوان راز ظفرمندی ذوالقرنین

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه صنعتی خاتم‌الانبیاء بهبهان

2 استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن (دانشکدۀ اصفهان)

3 استادیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

با عنایت به حقیقت اتصال قرآن به خزانۀ علم الهی، در این مقاله تلاش شده تا با روش بررسی آرای مفسران، حقایق مسلم دینی و تطبیق و تحلیل آنها، به رمزگشایی از اشارات رازآلود قرآن به ظفرمندی بی‌بدیل ذوالقرنین در طراحی و تأسیس زیرساخت‌های یک تمدن شوکت‌مند و رهیافته در عرصۀ مدیریت و فناوری پرداخته شود.
مدیریت منحصر به‌فرد ذوالقرنین، در درنوردیدن شرق و غرب عالم، ظلم‌ستیزی و عدالت‌گستری، و مهارت فناورانۀ او در احداث سد، تسلط بر دشمنان، ایجاد امنیت پایدار برای شهروندان و در نهایت پردازش نظام فرهنگی توحیدی و ...؛ اهدافی که تماماً در آیات 84 - 98 سورۀ کهف به آن اشاره یا تصریح شده، همگی به‌شکل چشمگیری به تبعیت ذوالقرنین از حقیقتی به نام «سبب» قائم شده است. از دیدگاه قاطبۀ مفسران برترین مصداق سبب، همانا «علم و یا آنچه از مصادیق یا نتایج علم است»، محسوب می‌شود که این شخصیت اسرارآمیز با تکیه بر آن توانست به آن همه توفیقات دست یابد. بر همین اساس در این نوشتار با بررسی دقیق حکایت ذوالقرنین و برخی انبیای دیگر الهی که بر اساس آیات قرآن با تکیه بر علم، نقش برجسته‌ای در اعتلای تمدن‌های شکوهمند عصر خویش داشتند، نتیجه گرفته می‌شود که مسلمانان برای احیای شکوه مدنی اولیۀ اسلام و دستیابی به تمدنی درخور فرهنگ مترقی اسلام، راهی جز جاری کردن انواع علوم و تولید دانش ندارند.  با عنایت به مطالب پیش‌گفته و نیز آیات و روایات تصویرگر حکومت و تمدن مهدوی، می‌توان ادعا کرد تصویر شخصیت ذوابعاد ذوالقرنین، تارنمای شخصیت کامل، جامع و معصوم حضرت مهدی (عج) در آخرالزمان است.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم
ابن ابى حاتم عبدالرحمن بن محمد(1419)، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: اسعد محمد الطیب، چاپ سوم، عربستان سعودی: مکتبة نزار
ابن جزی غرناطی، محمد(1416ق)، کتاب التسهیل لعلوم التنزیل، بیروت: شرکت دارالارقم ابن ابی الارقم.
ابن جوزى، ابوالفرج عبدالرحمن بن علی(1420ق)، زاد المسیر فى علم التفسیر، بیروت: دار الکتاب العربی‏.
ابن عاشور، محمد، التحریر و التنویر، بی تا، بی جا. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی: نرم افزار  جامع التفاسیر.
ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو(1419)، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیه.
انوری، حسن، (1381)، فرهنگ بزرگ سخن، تهران: سخن
بحرانی، سید هاشم(1416ق)، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران: بنیاد بعثت.
بغوی، حسین(1420ق)، معالم التنزیل فى تفسیر القرآن، تحقیق: عبدالرزاق المهدى،‏
بلخی، مقاتل(1423ق)، تفسیر مقاتل ابن سلیمان، بیروت: دار احیاء التراث.
راغب اصفهانی، حسین(1412ق)، المفردات فی غریب القرآن‏، دمشق- بیروت: دارالعلم الدار الشامیة.
سبزوارى نجفى، محمد(1406ق)، الجدید فى تفسیر القرآن المجید، بیروت: دار التعارف للمطبوعات‏.
سلمی، محمد(1369)، حقائق التفسیر، تحقیق: نصرالله پور جوادی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
سیوطی، جلال الدین(1404ق)، الدر المنثور فى تفسیر المأثور، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
طباطبایی، سید محمد حسین(1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طبرسی، فضل(1372)، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، تهران: ناصر خسرو.
طوسی، محمد(بی تا)، التبیان فى تفسیر القرآن، ‏بیروت: دار احیاء التراث العربى‏.
عیاشی، محمد(1380ق)، کتاب التفسیر، تهران: چاپخانه علمیه.
فخر رازی، محمد(1420ق)، مفاتیح الغیب، ‏بیروت: دار احیاء التراث العربى‏.
فراهیدی، خلیل(1410ق)، کتاب العین، قم: هجرت.
قرشی، سید علی اکبر(1371)، قاموس قرآن، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
قرطبی، محمد(1364)، الجامع لاحکام القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
کاشانی، ملا فتح الله(1373ق)، خلاصه المنهج، تهران: انتشارات اسلامیه.
کلینی، محمد( 1365)، الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مجلسی، محمد باقر(1404ق)، بحار الانوار، بیروت: مؤسسه الوفاء.
محلى جلال الدین/جلال الدین سیوطى‏(1416ق)، تفسیر الجلالین‏، بیروت، موسسة النور للمطبوعات.
مصطفوی، حسن(1360)،التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ‏تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب‏.
معین، محمد(1385)، فرهنگ فارسی، تهران: اشجع.
مکارم شیرازی، ناصر(1421ق)، الامثل فی تفسیر کتاب الله المنزل، قم: مدرسه امام علی ابن ابیطالب.
مولوی، جلال الدین محمد(1373)، مثنوی معنوی، نسخه نیکلسون،تصحیح: عزیزالله کاسب، تهران: نشر محمد-انتشارات گلی.
نیشابورى، نظام الدین(1416ق‏)، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، تحقیق: شیخ زکریا عمیرات‏، بیروت: دار الکتب العلمیه