بررسی مقالۀ «شراب» از دایرةالمعارف قرآن لیدن

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار پردیس فارابی دانشگاه تهران

2 کارشناسی ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه قم

3 دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق عمومی دانشگاه قم

چکیده

 در این نوشتار، مقالۀ انگلیسی «شراب» (wine) نوشتۀ کاترین کوانی از دایرةالمعارف قرآن لیدن (Encyclopedia Of the Quran)، جلد 5، صفحات 481 - 483 ترجمه شده و سپس با استفاده از کتاب‌های فقهی، تفسیری و لغوی شیعه و سنی و برخی مواد قانونی حقوق موضوعۀ ایران، نقد و بررسی تطبیقی شده است. مؤلف مقاله در ابتدا، ماهیت و چیستی شراب و همچنین وضعیت مکانی پرورش شراب را بیان کرده و سپس به مفهوم‌شناسی واژه‌های خمر، سکَر و رحیق پرداخته است. در ادامه، ماهیت و تفاوت شراب دنیوی و بهشتی را مطرح و در پایان، مبانی فقهی شرب خمر و مفهوم استعاری آن را ذکر می‌کند.

کلیدواژه‌ها


الف) منابع مقاله
منابع اصلی:
Ibn Qutayba, Abu Muhammad Abdaallah b. Muslim al-Dinawari, Ashiriba, ed. Y. M. al-sawwas, Beirut 1998; Razi, Tafsir; Tabari, Tafsir, ed. Shakir.
ابن قطیبه، ابو محمد عبد الله بن مسلم الدیناوری، اشربه، ویرایش وای. ام. الساواز، بیروت، 1998 م؛ تفسیر رازی؛ تفسیر طبری، ویرایش شکیر.
منابع فرعی:
        A. J. Arberry, The Mystical Poems of Ibn al-Farid, Dublin 1956; Goldziher, MS; R. S. Hatotox, Coffee and Coffeehouses, Seattle 1985; P. Heine, Nabidh, in EI, vii, 840; K. M. kueny, The Rhetoric of Sobriety: Wine in Early Islam, Albany 2001; J. D. McAuliffe, The Wines of Earth and Paradise: Quranic Proscriptions and Promises, in R. M. Savory and D. A. Agius (eds.), Logos Islamikos: Studia Islamica in Honorem Gichaelis Wickens, Toronto 1984, 159-74; F. Rosenthal, Gambling in Islam, Leiden 1975; A. J. Wensinck and J. Sadan, khamr, in EI, iv, 994-7.
         ای. جی. آربری، اشعار عارفانه ابن فرید، دوبلین، 1956م؛ گلدزیهر، ام. اس.؛ آر. اس. هاتوکس، قهوه و قهوه خانه، سیتل، 1985؛ پی. هین، نبیذ، در دایرةالمعارف اسلام، ویرایش دوم، ج 7، ص 840؛ کی. ام. کوإنی، تبیینی واضح از: شراب در اوائل اسلام، آلبانی، 2001 م؛ جی. دی. مک‌اولیف، شراب‌های زمینی و بهشتی. بهره‌مندی‌ها و وعده‌های قرآنی، در آر. ام. ساوری و دی. ای. آگیوس (ویراستاران)، کتاب « Logos islamikos. Studia islamica in honorem Gichaelis Wickens»، تورنتو، 1984: 159 - 174؛ اف. روسنتال، قمار در اسلام، لیدن: 1975 م؛ ای. جی. ونسینک و جی سادان، خمر، در دایرةالمعارف اسلام، ویرایش دوم، ج 4: 994 - 997.
ب) منابع ناقدان و شارحان:
قرآن کریم
نهج‌البلاغه
قانون مجازات اسلامی مصوب 1377 ش و 1392 ش.
1. آبی، حسن بن ابی طالب، کشف الرموز فی شرح مختصر النافع، دفتر انتشارات اسلامی، قم، 1417 ق، چاپ سوم.
2. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، دار صادر، بیروت، 1414 ق، چاپ سوم.
3. ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن بن علی، زاد المسیر فی علم التفسیر، محقق: عبدالرزاق مهدی، دار الکتاب العربی، بیروت، 1422ق، چاپ اول.
4. ابوالفتوح رازی، جمال الدین حسن بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مصحّح: محمد جعفر یاحقی و محمد مهدی ناصح، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد، 1408 ق، [بی­چا].
5. اردستانی، پیر، کشف الارواح - تفسیر عرفانی سوره یوسف (س)، محقّق: طاهر خوشحال دستجردی، نشر کنکاش، [بی نا]، [بی تا]، چاپ اول.
6. اسلامی پناه، مهدی، تفسیر ادبی قرآن - سورۀ فاتحه و بقره، سرور، قم، 1381 ش، چاپ اول.
7. أصم، ابوبکر؛ اصفهانی، ابومسلم، تفسیر أبی بکر الأصمّ، دار الکتب العلمیة، بیروت، 2007 م، چاپ اول.
8.آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، محقق: علی عبدالباری عطیه، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1415ق، چاپ اول.
9. امام رضا (س)، علی بن موسی (س)، فقه الرضا، مؤسّسۀ آل البیت علیهم السلام، مشهد، 1406 ق، چاپ اول.
10. البخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، مکتبة عبدالحمید احمد حنفی، قاهره، 1314 ق، [بی‌چا].
11. بسّام بن عبد، مختصر تفسیر القرطبی للإمام أبی عبدا... محمد بن احمد بن الأندلسی القرطبی، دار ابن کثیر، دمشق- بیروت، 1427 ق- 2006 م، چاپ اول.
12. البغوی الشافعی، أبی محمد الحسین، تفسیر البغوی المسمّی معالم التنزیل، دار المعرفة، بیروت، 1407 ق- 1987م، چاپ دوم.  
13. پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحة - مجموعه کلمات قصار حضرت رسول (ص)، دنیای دانش، تهران، 1382 ش، چاپ چهارم.
14. حکمت، ناصر علی عبدا...، المعجم البسیط، دار الفکر، قم، 1387 ش، چاپ اول.
15. حلّی، ابن ادریس محمد بن منصور، السّرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، دفتر انتشارات اسلامی، قم، 1410 ق، چاپ دوم.
16. حلّی، مقداد بن عبدا...، کنز العرفان فی فقه القرآن، مرتضوی، قم، 1425 ق، چاپ اول.
17. حلّی، یحیی بن سعید، الجامع للشّرائع، مؤسّسۀ سید الشهداء العلمیة، قم، 1405 ق، چاپ اول.
18. ذکاوتی، علیرضا، ترجمۀ اسباب النّزول، نشر نی، تهران، 1383 ش، چاپ اول.  
19. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، دار العلم، بیروت؛ الدّار الشّامیة، دمشق، 1412 ق، چاپ اول.
20.زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، دار الکتاب العربی، بیروت، 1407ق، چاپ سوم.
21. سعدی، ابوجیب، القاموس الفقهی لغة و اصطلاحاً، دار الفکر، دمشق- سوریه، 1408 ق، چاپ دوم.
22. سیوطی، جلال الدین، درّ المنثور، دار المعرفة؛ مطبع الفتح، جده، 1365 ق، چاپ اول.
23. شبّر، عبدا...، تفسیر شبّر، دار البلاغة للطّباعة و النّشر و التّوزیع، بیروت، 1412 ق، چاپ اول.
24. شحاته، محمود، تفسیر مقاتل بن سلیمان، الهیئة المصریّة العامّه لکتاب، مصر، 1984 م، [بی چا].
25. صاوی، احمد بن محمد، حاشیة الصّاوی علی تفسیر الجلالین، دار الکتب العلمیة، بیروت، 1434 ق، چاپ ششم.
26. صدری، علیرضا، دایره المعارف درمان طبیعی بیماری‌ها، ترنج رایانه، بی جا، 1390ش، چاپ اول.
27. صدوق، محمد بن علی بن بابویه، المقنع، مؤسّسه امام صادق (س)، قم، 1415 ق، چاپ اول.
28. طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، مؤسّسۀ اسماعیلیان، قم، [بی تا]، چاپ چهارم.
29. طبرسی (امین الاسلام)، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، انتشارات دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه قم، تهران، 1377 ش، چاپ اول.
30. --------------------------، المؤتلف من المختلف بین ائمة السّلف، مجمع البحوث الاسلامیة، مشهد، 1410 ق، چاپ اول.
31. --------------------------، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ناصر خسرو، تهران، 1372 ش، چاپ سوم.
32. طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، محقّق: سید احمد حسینی، کتابفروشی مرتضوی، تهران، 1375 ش/ 1416 ق، چاپ سوم.
33. طبری، محمد بن جعفر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، دارالمعرفه، بیروت، 1412 ق، چاپ اول.
34. طوسی (شیخ الطّائفه)، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام (تحقیق خرسان)، دار الکتب الاسلامیة، تهران، 1407 ق. چاپ چهارم.
35. --------------------------، الخلاف، دفتر انتشارات اسلامی، قم، 1407 ق، چاپ اول.
36. ---------------------------، المبسوط فی فقه الامامیة، محقّق/ مصحّح: سیّد محمد تقی کشفی، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، تهران، 1387 ق، چاپ سوم.
          37. طهوری، سید هادی، دایره المعارف گیاهان داروئی، پدیده دانش، بی جا، 1389 ش، چاپ اول.
38. عاملی (شهید ثانی)، زین الدین بن علی، الرّوضة البهیّة فی شرح اللّمعة الدّمشقیّة (المحشّی- کلانتر)، کتابفروشی داوری، قم، 1410 ق، چاپ اول.
39. عاملی (أبی جامع)، علی بن حسین، الوجیز فی تفسیر القرآن العزیز، دار القرآن الکریم، قم، 1413 ق، چاپ اول.
40. عبد الحق، محمد، الاکلیل علی مدارک التّنزیل و حقائق التّأویل للإمام النّسفی، دار الکتب العلمیة، لبنان، 1433 ق- 2012 م، چاپ اول.
41. علّامه حلّی، حسن بن یوسف، تبصرة المتعلمین فی احکام الدین، به انضمام فقه فارسی به قلم ابوالحسن شعرانی، کتابفروشی اسلامیه، تهران، 1367 ش، چاپ اول.
42. ---------------------، تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیة (ط- الحدیثة)، مؤسّسّه­ی امام صادق (ص)، قم، 1420 ق، چاپ اول.
43. ---------------------، تذکرة الفقها (ط- الحدیثه)، مؤسّسۀ آل البیت علیهم السلام، قم، 1414 ق، چاپ اول.
44. ----------------------، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب (ط- الحدیثه)، مجمع البحوث الاسلامیة، مشهد، 1412 ق، چاپ اول.
45. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، هجرت، قم، 1410 ق، چاپ دوم.
46. فولادوند، محمدمهدی، ترجمه قرآن، دار القرآن الکریم (دفتر مطالعات تاریخ ومعارف اسلامى)، تهران، 1415 ق، چاپ اول.
47. قرائتی، محسن، تفسیر نور، مؤسّسه­ی در راه حق، [بی جا]، 1376 ش، چاپ پنجم.
48. قرشی، سید علی اکبر، تفسیر أحسن الحدیث، بنیاد بعثت، تهران، 1377 ش، چاپ سوم.
49. ---------------، قاموس قرآن، دار الکتب الإسلامیّة، تهران، 1371 ش، چاپ ششم.
50. قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، دار الکتب العلمیة، بیروت- لبنان، 1413 ق- 1993 م، [بی چا].
51. قرنی، عائض، التّفسیر المیسّر، العبیکان، [بی جا]، 1431 ق- 2010 م، چاپ چهارم.
52.کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی (ط- اسلامیة)، محقّق/ مصحّح: علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، دار الکتب الاسلامیة، تهران، 1407 ق، چاپ چهارم.
53.کیانی، کاظم، سر الشفاء، زرقلم، بی‌جا، 1382 ش، چاپ سوم.
54. ---------، طب النجاه، زرقلم، بی‌جا، 1391 ش، چاپ هفتم.
55. ماوردی، النّکت و العیون، دار الکتب العلمیة، بیروت- لبنان، 1428 ق- 2007 م، چاپ دوم.
56. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الانوار، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1403 ق، چاپ دوم.
57. ---------------------، حدود و قصاص و دیات، مؤسّسۀ نشر آثار اسلامی، تهران، [بی تا]، چاپ اول.
58. ----------------------، ملاذ الاخیار فی فهم تهذیب الأخبار، انتشارات کتابخانۀ آیة ا... مرعشی نجفی، قم، 1406 ق، چاپ اول.
59. محقّق حلّی، ابوالقاسم نجم الدین، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ألآداب، نجف، 1389 ق- 1969م، چاپ اول.
60.-----------------------، المختصر النّافع فی فقه الإمامیة، به اهتمام محمد تقی دانش‌پژوه، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، [بی جا]، 1362 ش، [بی چا].
61. محلّی، جلال الدین؛ سیوطی، جلال الدین، تفسیر جلالین، با تعلیقات خالد الحمصی الجوجا، مکتبة الملّاح، دمشق، [بی تا]، [بی چا].
62. مراغی، احمد مصطفی، تفسیر المراغی، دار الکتب العلمیة، بیروت- لبنان، 2006 م، چاپ دوم.
63. مصطفوی، حسن، التّحقیق فی کلمات القرآن الکریم، مرکز الکتاب للتّرجمة و النّشر، تهران، 1402 ق، چاپ اول.
64. مفید، محمد بن محمد، المقنعة، کنگرۀ جهانی هزاره شیخ مفید، قم، 1413 ق، چاپ اول.
65. مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیة، تهران، 1374 ش، چاپ اول.
66. ملّاجیون الحنفی، احمد بن ابی سعید، التّفسیرات الأحمدیّة فی بیان الآیات الشّرعیة، دار الکتب العلمیة، لبنان، 2010 م، چاپ اول.
67. ملاحویش آل غازی، عبد القادر، بیان المعانی، مطبعه الترقی، دمشق، 1382ق، چاپ اول.
68. موسوی بجنوردی، سید محمد، فقه تطبیقی- بخش جزایی، انتشارات سمت، تهران، 1384 ش، [بی چا].
69. نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، محقّق/ مصحّح: عباس قوچانی، علی آخوندی، دار إحیاء التراث العربی، بیروت- لبنان، 1404 ق، چاپ هفتم.
70. النّحاس، أبی جعفر ، معانی القرآن الکریم، جامعة امّ القری، مکّه­ی مکرّمه، 1409 ق- 1988 م، چاپ اول.
71. نسفی، عبدا... بن احمد، التّفسیر النّسفی المسمّی بمدارک التّنزیل و حقائق التّأویل، دار القلم، بیروت- لبنان، [بی‌تا]، [بی چا].
72. نظام الدین، حسن بن محمد، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، دار الکتب العلمیة، بیروت- لبنان، [بی تا]، چاپ اول.
73. نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، مؤسّسۀ آل البیت علیهم السلام، قم، 1408 ق، چاپ اول.
74. واحدی، أبی الحسن، تفسیر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، دار القلم، بیروت؛ دار الشّامیة، دمشق، 1415 ق- 1995م، چاپ اول.