بررسی تطبیقی دیدگاه مفسران فریقین دربارۀ مصداق شاهد (هود: 17)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث

2 استادیار پردیس فارابی دانشگاه تهران

چکیده

آیۀ 17 سورۀ هود از جمله آیاتی است که با اختلاف آرای شیعه و اهل سنت رو‌به‌رو شده است. برخی از مفسران اهل سنت ابوبکر را مصداق "شاهد" معرفی کرده‌اند و با استناد به قراین و دلایلی از انتساب این آیه به امیرالمؤمنین (ع) خودداری کرده‌اند. اما مفسران شیعی با اتکای به دلایل متقن برون‌متنی و درون‌متنی بر این باور هستند که حضرت علی (ع) مصداق روشن "شاهد" در آیۀ شریفه است. از جملۀ دلایل برون‌متنی، روایات متعدد و با طرق گوناگونی از آن حضرت، رسول خدا (ص)، ائمۀ اطهار (ع) و صحابه و تابعین است که در آنها، امیرالمؤمنین (ع) مصداق "شاهد" معرفی شده‌اند. دلایل درون‌متنی نیز بیان‌کنندۀ هماهنگی ظاهر روایات مبین مصداق امیرالمؤمنین (ع) با ظاهر آیات 17 سورۀ هود، 43 سورۀ رعد و روایات نفس رسول خدا (ص) است.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
- آلوسی، سید محمود (1415 ق )، روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم ، تحقیق على عبدالبارى عطیة ، بیروت ، دارالکتب العلمیه.
- ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبة الله‏ (1404 ق) ، شرح نهج البلاغة ، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم ، قم ، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏.
- ابن أبى حاتم ، عبدالرحمن بن محمد (1419 ق )، تفسیر القرآن العظیم، عربستان سعودى،مکتبة نزار مصطفى الباز.
- ---------  (1271 ق )، الجرح والتعدیل، بیروت ، دار إحیاء التراث العربی.
- ابن اثیر (بی تا)، الکامل فی التاریخ ، بی جا ، بی نا.
- ابن بابویه ، محمد بن علی (1376 ش) ، الأمالی ، تهران ، کتابچی.
- ابن جوزی  ، ابوالفرج عبدالرحمن بن على (1422 ق )، زاد المسیر فى علم التفسیر، تحقیق عبدالرزاق المهدی، بیروت ، دار الکتاب العربی.
- -------  (1406 ق )، الضعفاء والمتروکین، تحقیق عبدالله قاضی، بیروت، دارالکتب العلمیة.
- ابن حبان، محمد (بی تا )، المجروحین  ،تحقیق محمود إبراهیم زاید، حلب، دارالوعی.
- ابن حجر العسقلانی، أبو الفضل أحمد بن علی (بی تا )، تعریف اهل التقدیس بمراتب الموصوفین بالتدلیس ، تحقیق عاصم بن عبد الله القریونی ، الأردن، مکتبة المنار.
- ----------  (1406 ق )، تقریب التهذیب،سوریه ،دار الرشید .
- ----------  (1406ق )، لسان المیزان، تحقیق دائرة المعرف النظامیة ، بیروت ، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
- ابن سعد أبوالولید الباجی ، سلیمان بن خلف (1406 ش )، التعدیل والترجیح ، تحقیق أبولبابة حسین ، ریاض ، داراللواء للنشر والتوزیع.
- ابن شاذان قمى، أبو الفضل شاذان بن جبرئیل‏ (1363 ش )، الفضائل ، قم ، رضی‏.
- ابن شهر آشوب مازندرانى، محمد بن على‏ (1379 ق )، مناقب آل أبی طالب علیهم السلام  ، قم ، علامه‏.
- ابن عطیه اندلسى ،عبدالحق بن غالب (1422ق)، المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، بیروت، دارالکتب العلمیه.
- ابن کثیر دمشقى، اسماعیل بن عمرو (1419 ق )، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق محمد حسین شمس الدین ،بیروت، دار الکتب العلمیة.
- ابو الصلاح الحلبى، تقى بن نجم‏ (1404 ق)، تقریب المعارف‏ ، تحقیق فارس تبریزیان ( الحسون ) ، قم ، الهادی.
- ابوالفتوح رازى، حسین بن على (1408 ق )، روض الجنان و روح الجنان فى تفسیرالقرآن ، تحقیق محمد جعفر یاحقى؛ محمد مهدى ناصح ، مشهد ، بنیاد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى.
- ابوالفتوح رازى أبوعیسی الترمذی السلمی ، محمد بن عیسی (بی تا )، الجامع الصحیح سنن الترمذی ، تحقیق أحمد محمد شاکر ، بیروت ، دارإحیاء التراث العربی.
- أحمد بن محمد بن حنبل ، أبوعبدالله (1419 ق )، مسند احمدبن حنبل ، تحقیق السید أبوالمعاطی النوری ، بیروت ، عالم الکتب.
- اصبهانی،أبونعیم أحمدبن عبدالله بن أحمد (1405 ق )، الضعفاء ،تحقیق فاروق حمادة، بی جا ،دارالثقافة - الدارالبیضاء.
- اندلسى ،ابو حیان محمد بن یوسف (1420 ق )، البحر المحیط فى التفسیر، تحقیق صدقی محمد جمیل ،بیروت، دار الفکر.
- بحرانى، سید هاشم بن سلیمان‏ (1374 ش‏)، البرهان فی تفسیر القرآن‏ ، تحقیق قسم الدراسات الإسلامیة مؤسسة البعثة ، قم ، مؤسسه بعثه‏.
- بخاری ، محمد بن إسماعیل (1396 ق) ، الضعفاء الصغیر، تحقیق محمود ابراهیم زاید، حلب، دارالوعی.
- بغدادى، علاء الدین على بن محمد (1415 ق )، لباب التاویل فى معانى التنزیل ، تحقیق محمد على شاهین ، بیروت ، دار الکتب العلمیة.
- بغوى ،حسین بن مسعود (1420ق )، معالم التنزیل فى تفسیر القرآن، تحقیق عبدالرزاق المهدى ، بیروت،داراحیاء التراث العربى.
- بلاذری ، احمد بن یحیی بن جابر بن داود (1417 ق) ، جمل من أنساب الأشراف ، تحقیق سهیل زکار ؛ ریاض الزرکلی ، بیروت ، دارالفکر.
- بلخی ، مقاتل بن سلیمان (1423 ق)، تفسیر مقاتل بن سلیمان ، تحقیق عبد الله محمود شحاته ، بیروت ، دار إحیاء التراث.
- بیضاوى ، عبدالله بن عمر (1418 ق )، أنوارالتنزیل وأسرارالتأویل ، بیروت ، داراحیاءالتراث العربى.
- ثعلبى نیشابورى، ابو اسحاق احمد بن ابراهیم (1422 ق )، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت،دار إحیاء التراث العربی.
- ثقفی ، ابراهیم بن محمد (بی تا) ، الغارات ، تحقیق سید جلال الدین المحدث ، بی جا ، بی نا.
- حر عاملی، محمد بن حسن‏ (1409ق )، وسائل الشیعه، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام.
-  حسکانى ، عبید الله بن احمد (1411 ق )، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل ، تحقیق محمد باقر محمودى  ، تهران ، سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامى. ‏‏
- حلى، حسن بن یوسف بن مطهر (1982 م‏) ، نهج الحقّ و کشف الصدق‏ ، بیروت ، دار الکتاب اللبنانی‏.
- حلى ، سید على بن طاووس (بی تا )، سعد السعود للنفوس منضود، قم ، محمد کاظم الکتبی.
- ذهبی، شمس الدین محمد بن أحمد (1995 ق )، میزان الإعتدال فی نقد الرجال، تحقیق الشیخ علی محمد معوض؛ الشیخ عادل احمد عبدالموجود، بیروت، دارالکتب العلمیة.
-  -------  (بی تا )، المغنی فی الضعفاء،  تحقیق نورالدین عتر، بی جا ، بی نا.
- رازى ،فخرالدین ابو عبدالله محمد بن عمر (1420 ق )، مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء التراث العربى.
- رشید رضا (1427- 1428 ق )، تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر  المنار، بیروت – لبنان، دارالفکر.
- راغب اصفهانى ، حسین بن محمد (1412 ق )، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق صفوان عدنان داودى، دمشق بیروت، دارالعلم الدار الشامیة.
- سیوطی ، جلال الدین (1404 ق )، الدر المنثور فى تفسیر المأثور، قم  ، کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى.
- -------  (بی تا )،أسماء المدلسین ، تحقیق محمود محمد محمود حسن نصار ، بیروت ، دارالجیل.
- طباطبایى، سید محمد حسین (1417 ق )، المیزان فى تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه.
- طبرانی،سلیمان بن أحمد (1415 ق )، المعجم الأوسط ، تحقیق طارق بن عوض الله بن محمد؛ عبد المحسن بن إبراهیم الحسینی، قاهره ، دارالحرمین.
- -------  (1404ق )، المعجم الکبیر، موصل، مکتبه العلوم و الحکم.
- طبرسى ، فضل بن حسن (1372 ش )، مجمع البیان فى تفسیر القرآن ، تحقیق محمد جواد بلاغى، تهران، انتشارات ناصر خسرو.
- طبرى، ابو جعفر محمد بن جریر (1412 ق )، جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت،دار المعرفه.
- طریحی ، فخرالدین (1375ش) ، مجمع البحرین ، تحقیق احمد حسینی ، تهران ، کتابفروشی مرتضوی.
- طوسى، محمد بن الحسن (1414 ق) ، الأمالی ، تحقیق مؤسسة البعثة ، قم ، دارالثقافة‏.
- عروسى حویزى ، عبد على بن جمعه (1415 ق )، تفسیر نور الثقلین ، تحقیق سید هاشم رسولى محلاتى ، قم ، انتشارات اسماعیلیان.
- غرناطی الکلبی ، محمد بن أحمد بن محمد (1403ق )،کتاب التسهیل لعلوم التنزیل ، لبنان ، دار الکتاب العربی.
- فیض کاشانى، محمد محسن بن شاه مرتضى‏ (1415 ق‏)، تفسیر الصافی ، تحقیق حسین اعلمی ، تهران ، مکتبه الصدر.
- فراهیدى، خلیل بن احمد (1410 ق) ، کتاب العین ، قم ، انتشارات هجرت.
- قرطبى، محمد بن احمد (1364 ش )، الجامع لأحکام القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو.
- قندوزی حنفی (بی تا )، ینابیع المؤدة لذوی القربی ، بی جا ، بی نا.
- کلینى، محمد بن یعقوب‏ (1407 ق )، الکافی ، تحقیق علی اکبر غفاری ؛ محمد آخوندی ، تهران، دار الکتب الإسلامیة‏.
- کوفى، فرات بن ابراهیم (1410 ق )‏ ، تفسیر فرات الکوفی‏ ، تحقیق محمد کاظم، تهران‏ ، مؤسسة الطبع و النشر فی وزارة الإرشاد الإسلامی‏‏.
- مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى‏ (1403 ق)، بحار الأنوار ، بیروت ، دار إحیاء التراث العربی‏.
- مرعشی شوشتری ، قاضی نورالله (1409 ق )، إحقاق الحق و إزهاق الباطل ، قم ، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.
- مصطفوى ، حسن (1360 ش) ، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم ، تهران ، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- مفید، محمد بن محمد (1413 ق )، الأمالی ، تحقیق حسین ولی استاد ؛ علی اکبر غفاری ، قم ، کنگره شیخ مفید.
- بلخى، مقاتل بن سلیمان (1423ق )، تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت، دار إحیاء التراث.
- نسائی ،أحمد بن شعیب أبو عبدالرحمن (1369 ق) ، الضعفاء والمتروکین، تحقیق محمود ابراهیم زاید، حلب، دار الوعی.
- هیثمی ، نورالدین علی بن أبی بکر (1412 ق )، مجمع الزوائد ومنبع الفوائد ، بیروت ، دارالفکر.