معناشناسی سیستماتیک واژۀ ولایت و رسم شبکه‌های معنایی مرتبط با واژۀ ولایت در آموزه‌های امام رضا (ع)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه شیراز، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، بخش علوم قرآنی و فقه

2 دانشجوی کارشناسی ارشد علوم حدیث، گرایش تفسیر اثری، دانشگاه اصفهان، دانشکدۀ اهل البیت (ع)

چکیده

ولایت از والاترین واژه‌ها و مفاهیمی است که از حیث معنای لغوی و اصطلاحی در کاربرد قرآنی و روایی مراتبی دارد و با مفاهیم متعددی گره خورده است. در یک سطح، ولایت به خداوند متعال منحصر است و از سویی این مقام به اذن خداوند متعال به انبیا و اولیا داده شده که ولایت آنها مقید، محدود و مأذون و در طول ولایت خداوند است. در این پژوهش با اتخاذ روش توصیفی – تحلیلی همراه با رویکرد زبانشناختی، مفهوم واژۀ ولایت در لغت و اصطلاح بررسی می‌شود و پس از تبیین مفهوم ولایت با بررسی و تحلیل واژه‌های مترادف و مرتبط با آن، ارتباط واژۀ ولایت با واژگانی چون توحید، امامت، هدایت، نبوت، ملکوت بیان شده و با رسم شبکه‌های معنایی به روشن‌تر شدن مفهوم ولایت از دیدگاه امام رضا (ع) کمک می‌شود. بر اساس یافته‌های این مقاله، ولایت از واژه‌های کلیدی است که با واژه‌های توحید، نبوت، امامت، اطاعت، عروة‌الوثقی، دین حق، هدایت و راسخون فی‌العلم و ولایت خداوند متعال و ملکوت‌الله مرتبط است و معتقدان به ولایت که از اهل بیت اطاعت و تبعیت کنند، نجات می‌یابند و منکران آن اهل دوزخند.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم.
  2. ابن اثیر، مجد الدین (1383ق)،النهایه فی غریب الحدیث والأثر، تحقیق: طاهر احمد الراوی و محمود محمد الطناحی، چاپ اول، دار احیاء الکتب العربیه لعیسی البابی الحلبی.
  3. ابن سکیت، یعقوب بن اسحاق (1970م)، اصلاح المنطق، تحقیق احمد محمد شاکر و عبدالسلام محمد هارون، قاهره: دارالمعارف.
  4. ابن فارس، احمد (1420ق)،معجم مقاییس اللغه، تحقیق: عبدالسلام محمد هارون، بیروت: دارالجیل.
  5. ابن منظور، محمد بن مکرم (2005م)، لسان العرب، چاپ چهارم، بیروت: دار صادر.
  6. بستانی، بطرس (1993م)، محیط المحیط، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
  7. پاکتچی و همکاران، احمد (1388ش)، درآمدی بر استفاده از روش‌های معناشناسی در مطالعات قرآنی، مجله پژوهش دینی، شماره 18.
  8. جمعی از نویسندگان(بی تا)، ولایت در قران، قم: زمزم هدایت.
  9. جوادی آملی، عبدالله (1381ش)، ولایت فقیه، ولایت فقاهت و عدالت، قم: اسراء.
  10. جوهری، اسماعیل بن حماد (1990م)، الصحاح، تحقیق: احمد عبدالغفور عطار، چاپ چهارم، بیروت: دارالعلم للملایین.
  11. حرانى، حسن بن على (1363ق)، تحف العقول‏، قم: جامعة مدرسین.
  12. خامنه ای، سید علی (1360ش)، ولایت، تهران: نشر حزب جمهوری اسلامی.
  13. خمینی، سید روح الله (1385ش)، الاجتهاد والتقلید، قم: اسماعیلیان.
  14. دفتر امور نیروی انسانی(1372ش)، حکومت اسلامی و ولایت فقیه، تهران: مرکز آموزش مدیریت دولتی.
  15. دیلمی، حسن بن محمد (1371ش)، ارشاد القلوب، قم: شریف رضی.
  16. سیبویه، عمروبن عثمان (1408ق)، الکتاب، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، چاپ سوم، قاهره: مکتبة الخانجی.
  17. صدوق، محمد بن على (1362ش)،‏ الخصال‏، تحقیق علی‌اکبر غفارى، قم: جامعه مدرسین.
  18. صدوق، محمد بن على (1385ش)، علل الشرائع،‏ قم: کتابفروشى داورى.
  19. صدوق، محمد بن على ‏(1378ق)، عیون أخبار الرضا علیه‌السلام، تحقیق مهدی‏ لاجوردى، ‏ تهران: نشر جهان. (1363)
  20. صدوق، محمد بن على (1395ق)،‏ کمال‌الدین و تمام‌النعمة، علی اکبر غفارى، تهران: اسلامیه.
  21. صدوق، محمّدبن على (1398ق)،التوحید،قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.
  22. صفار، محمد بن حسن (1404ق)، بصائر الدرجات، قم: کتابخانة آیت‌الله مرعشی نجفی.
  23. طباطبایی، سید محمد حسین (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعة مدرسین حوزه علمیه.
  24. طبرسی، احمد بن علی (بی تا)، الاحتجاج علی اهل اللجاج، بیروت: دارالنعمان.
  25. طبرسی، فضل بن حسن (1372ش)، مجمع البیان فی علوم القرآن، تهران: انتشارات ناصرخسرو.
  26. طریحی، فخر الدین محمد (1408ق)، مجمع البحرین، چاپ سوم، تهران: کتابفروشی مرتضوی.
  27. طوسی، محمد بن حسن (بی تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
  28. عطاردی، عزیز الله (1388ش)، مسند الرضا، تهران: انتشارات عطارد.
  29. عکبری بغدادی، ابی عبدالله محمد بن محمد بن نعمان (1410ق)،المقنعه، قم: مؤسســه النشــــر الاسلامی.
  30. فتال نیشابورى، محمد بن احمد (1375ش)، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، قم: انتشارات رضى.
  31. فراهیدی، خلیل بن أحمد (1409ق)، العین، تحقیق دکتر مهدی المخزومی و دکتر إبراهیم السامرائی، چاپ دوم، تهران: دار الهجرة.
  32. فیومی، احمد بن محمد بن علی (1912ق)، مصباح المنیر، مطبعه الامیریه.
  33. قمى، على بن ابراهیم‏ (1404ق)، تفسیر القمی‏، طیّب‏ موسوى جزائرى، قم: دار الکتاب.
  34. قیصری، محمد داوود، (1367ش)، شرح فصوص و الحکم، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
  35. کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق (1407ق)، الکافی، على اکبر غفارى و محمد آخوندى، تهران: دار الکتب الإسلامی.
  36. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى (1403ق)، بحار الأنوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  37. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى‏ (1404ق)، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، هاشم رسولى محلاتى، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
  38. محمدی ری شهری، محمد (1379ش)، میزان الحکمه،  ترجمه حمیدرضا شیخی، قم: دارالحدیث.

مختار عمر، احمد (1385ش)، معنی‌شناسی، ترجمة سید حسین سیدی، مشهد: دانشگاه فردوسی.