توجیه اعراب قرآن بر اساس زبان وادب عربی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه شهید چمران اهواز

2 دانشجوی کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه شهید چمران اهواز

چکیده

اعراب قرآنی و تجزیه و تحلیل این متن مقدس بر اساس قواعد عربی، یکی از کهن­ترین علوم اسلامی قرآنی به شمار می‏آید. از سوی دیگر، به دلایلی گاه برای یک یا چند لفظ و عبارت قرآنی، اعراب‏های مختلفی ذکر شده یا محتمل می­شود. در اینجا، به توجیه صحت این اعراب‏ها یا نقد و بررسی صحت و سقم آنها نیاز می­شود. علم توجیه اعراب قرآنی، در حقیقت، متصدی این مسئله است که بر اساس مستندات متعدد، به توجیه و نقد و بررسی اعراب‏های مختلف بپردازد که هر یک به معنایی می­انجامد. در این مقاله، ابتدا به مفهوم‏شناسی علم توجیه اعراب با تجزیه و تحلیل عناصر تشکیل دهنده  این اصطلاح پرداخته‏ایم. سپس به اختصار، به گونه­شناسی توجیهات اعراب قرآنی اشاره کرده، پس از آن به ذکر نمونه­هایی از توجیه اعراب قرآنی بر اساس ادب عربی و علوم مختلف آن می‏پردازیم و به این پرسش­ها پاسخ می‏دهیم که اعراب قرآن و نیز توجیه اعراب قرآن و انواع آن، به‏ویژه توجیه اعراب بر اساس زبان و  ادب عربی، چیست و مفسران و ادیبان، به چه شیوه‏ای به توجیه اعراب قرآن به قصد حفظ صحت معنا و قداست آن پرداخته­اند.



 

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1.  قرآن کریم (1374)، ترجمه عبدالمحمد آیتی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات سروش.
  2. ابن أبی‏مریم فارسی، نصر بن علی (1408ق)، الموضح فی جوه القراءات و عللها، پایان‌نامه دکترا، تحقیق عمر حمدان کبیسی، عربستان: جامعة أمّ القری.
  3. ابن‏الاثیر، نصرالله بن محمد (1375ق)، الجامع الکبیر فی صناعة المنظوم من الکلام والمنثور، تحقیق مصطفى جواد، بی‏جا: مطبعة المجمع العلمی.
  4. ابن‏الأنباری، عبد الرحمان بن محمد (1362)، البیان فی غریب اعراب القرآن، ج1و2، تحقیق طه عبدالحمید طه، قم: انتشارات الهجره.
  5. ـــــــــــــــــــــــــــــ (1405ق)، نزهة الألباء فی طبقات الأدباء، تحقیق إبراهیم سامرائی، چاپ سوم، اردن: مکتبة المنار، الزرقاء.
  6. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1420ق)، أسرار العربیة، چاپ اول، بی‏جا: دار الأرقم بن أبی الأرقم.
  7. ابن‏الجزری، محمد بن محمد (بی‏تا)، النشر فی القراءات العشر، ج2، تحقیق علی محمد الضباع، مصر: نشر المکتبة التجاریة الکبرى.
  8. ابن‏الندیم، محمد بن اسحاق (1398ق)، الفهرست، بیروت: دارالمعرفة.
  9. ابن‏جنی، عثمان بن جنی (بی‏تا)، الخصائص، ج1، تحقیق محمد علی النجار، بیروت: عالم الکتب.
  10. ابن سعد، محمد (1405ق)، الطبقات الکبرى، ج5، بیروت: دار بیروت للطباعه و النشر.
  11. ابن فارس، احمد (١۴١١ق)، معجم مقائیس اللغه، ج4و6، به‏کوشش عبدالسلام محمد هارون، بیروت: دارالجیل.
  12. ابن‏منظور، محمد بن مکرم (1405ق)، لسان العرب، ج13و15، قم: نشر ادب حوزه.
  13.  ابن‏هشام، عبدالله بن یوسف (1985م)، مغنی اللبیب عن کتب الأعاریب، تحقیق مازن المبارک و محمد علی حمدالله، چاپ ششم، بیروت: دار الفکر.
  14. ـــــــــــــــــــــــ (بی‏تا)، شرح شذور الذهب فی معرفة کلام العرب، تحقیق عبدالغنی الدقر، سوریه: الشرکة المتحدة للتوزیع.
  15. ابوالفتوح رازى، حسین بن علی (1408ق)، روض الجنان و روح الجنان فى تفسیرالقرآن، تحقیق محمدجعفر یاحقى و محمدمهدى ناصح، مشهد: بنیاد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى.‏
  16.   ابوحیان، محمد بن یوسف (1420ق)، البحر المحیط فى التفسیر، ج1،4،10، تحقیق صدقی محمد جمیل، بیروت: دار الفکر.
  17. أبوزرعة، عبدالرحمان بن محمد (1402ق)، حجة القراءات، تحقیق سعید افغانی، بیروت: مؤسسة الرسالة.
  18. أبوعلی الفارسی، حسن بن عبدالغفار (1413ق)، الحجة للقراء السبعة،‌ ج3، تحقیق بدرالدین قهوجی و بشیر جویجاتی، مراجعه عبدالعزیز رباح، چاپ دوم، دمشق: دار المأمون للتراث.
  19. الأزهرى، محمد بن احمد (بی‏تا)،  تهذیب اللغة، ج2، به‏کوشش على حسن هلالى و محمد على نجار، قاهره:  الدار المصریة للتألیف و الترجمة.
  20. اقبال، ابراهیم (بی‏تا)، فرهنگ‏نامه علوم قرآن، بی‏جا: شرکت چاپ و نشر بین الملل.
  21. الأنطاکی، محمد (بی‏تا)، المنهاج فی القواعد و الاعراب، قم: ناصر خسرو.
  22. انیس، ابراهیم (بی‏تا)، فی اللهجات العربیة، قاهره: بی‏نا.
  23. الآلوسى، سید محمود (1415ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق على عبدالبارى عطیة، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  24. البخاری، اسماعیل بن حماد (1401ق)، صحیح البخاری، ج3، بی‏جا: دار الفکر للطباعه و النشر و النشر و التوزیع.
  25. برگستراسر، آرنولد (1929م)، التطور  النحوی للغه العربیه، بی‏جا: مطبعه السماح.
  26. بستانی، قاسم (1386)، لهجه‏های عربی در قرائت‏های قرآنی (ترجمه المقتبس من اللهجات العربیة و القرآنیة از محمد سالم محیسن)، اهواز: دانشگاه شهید چمران.
  27. البیهقی، احمد بن حسین (بی‏تا)، السنن الکبری، ج1، بیروت: دار الفکر.
  28. التفتازانی، سعدالدین (1411ق)، مختصر المعانی، چاپ اول، بی‏جا: دار الفکر.
  29. الجرجانی، علی بن محمد (1405ق)، التعریفات، ج1، چاپ اول، بیروت: دار الکتاب العربی.
  30. حاجی خلیفه، مصطفى بن عبد الله (1941م)، کشف الظنون عن أسامی الکتب والفنون، ج1، بغداد: مکتبه المثنی.
  31. الحاکم النیشابوری، نظام الدین (بی‏تا)، المستدرک، ج2، تحقیق یوسف عبد الرحمن المرعشلی، بیروت: دارالمعرفه.
  32. حسان، تمام (2000م)، الأصول دراسة إبستیمولوجیة للفکر اللغوی عند العرب، چاپ اول، بی‏جا: الهیئة العامة للکتاب.
  33. حسینی کفوی، أیوب بن موسى (1419ق)، کلیات، تحقیق عدنان درویش و محمد المصری، بیروت: مؤسسة الرسالة.
  34.  الخولی، عبدالله (1997م)، قواعد التوجیه فی النحو العربی (رساله دکتری)، دانشگاه قاهره، دانشکده دار العلوم.
  35. الدانی، عثمان بن سعید (1428ق)، جامع البیان فی القراءات السبع، ج3، چاپ اول، إمارات: جامعة الشارقة.
  36. درویش، محی الدین (1415ق)، إعراب القرآن و بیانه، ج10، چاپ چهارم، سوریه: دار الإرشاد.
  37. الزبیدی، محمد مرتضى‏ (1414ق)، تاج العروس من جواهر القاموس‏،  ج19، تحقیق هلالى على و على‏ سیرى، چاپ اول، بیروت: دار الفکر.
  38. الزجاجی، عبدالرحمان بن اسحاق (1376ق)، الجمل، چاپ دوم، بی‏جا: مطبعه کلنکسیک.
  39. ـــــــــــــــــــــــــــ (1378ق)، الایضاح فی علل النحو، تحقیق مازن مبارک، مصر: مطبعه مدنی.
  40. الزرکشی، محمدبن عبدالله (بی‏تا)، البرهان  فی علوم القرآن، بی‏جا: دارالمعرفه.
  41. الزرکلی، خیر الدین بن محمود (2002م)، الأعلام، ج2و8، چاپ پانزدهم، بیروت: دار العلم للملایین.
  42. الزمخشرى، محمود (1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج1و4، چاپ سوم، بیروت: دار الکتاب العربی.
  43. السامرائی، فاضل صالح (1420ق)، معانی النحو، چاپ اول، عمان: دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع.
  44. ــــــــــــــــــــ (1376ق)، الدراسات النحویه و اللغویه عند الزمخشری، بغداد: مطبعه الارشاد.
  45. السمعانی، عبدالکریم بن محمد (1409ق)، أدب الاملاء و الاستملاء، تحقیق سعید محمد اللحام، چاپ اول، بیروت: دار المکتبه الهلال.
  46. السیوطی، عبدالرحمان بن أبی بکر (1998م)، المزهر فی علوم اللغة وأنواعها، ج2، تحقیق فواد علی منصور، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  47. ـــــــــــــــــــــــــــــ (بی‏تا)، همع الهوامع فی شرح جمع الجوامع، ج1، تحقیق عبدالحمید هنداوی، مصر: مکتبة توفیقی.
  48. ـــــــــــــــــــــــــــــ (1394ق)، الإتقان فی علوم القرآن، ج1و2و4، تحقیق محمد أبوالفضل إبراهیم، مصر: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
  49. ــــــــــــــــــــــــــــ (بی‏تا)، بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین والنحاة، تحقیق محمد أبوالفضل إبراهیم، لبنان: المکتبة العصریة.
  50. الشمری، احمد نزال غازی (1430ق)، قواعـد التوجیــه عنـد ابن الأنبـاری، پایان‏نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه قاهره، دانشکده دار العلوم.
  51. شوشتری، محمد ابراهیم خلیفه (1382)، تاریخ علم النحو العربی: تاریخ نشأه علم النحو العربی(حقیقته و الجدید فیه)، تهران: سمت.
  52. صبرة، محمد حسنین (2008م)، تعدد التوجیه النحوی (مواضعه، أسبابه، نتائجه)، چاپ اول، قاهره: دار غریب.
  53. صدر، حسن (١٣٧۵ )، تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام، تهران: اعلمی.
  54. الطبرسى، فضل بن حسن (1372)، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، ج2و10، چاپ سوم، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
  55. الطبرى، محمد بن جریر (1412ق)، جامع البیان فى تفسیر القرآن، ج1، چاپ اول، بیروت: دار المعرفه.
  56. العکبری، عبدالله بن حسین (1399ق)، املاء ما من به الرحمن، ج1و2، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  57. العک، خالد عبدالرحمان (1406ق)، اصول التفسیر و قواعده، بیروت: دارالنفائس.
  58. عمر مکرم و دیگران (1408ق)، معجم القرائات القرآنیه، ج1، چاپ دوم، کویت: بی‏نا.
  59. فخرالدین رازى، محمد بن عمر (1420ق)، مفاتیح الغیب، چاپ سوم، بیروت: دار احیاء التراث العربى
  60. الفراهیدی، خلیل بن احمد (١۴٠٨ ق)، کتاب العین، ج2، به‏کوشش مهدى مخزومى و ابراهیم سامرایى، بیروت: اعلمى.
  61. فضلی، عبدالهادی (1365)، تاریخ قرائات قرآن کریم، ترجمه و تحریر سید محمدباقر حجتی، تهران: سازمان حج و اوقات و امور خیریه.
  62. فک، یوهان (1370ق)، العربیه، ترجمه عبدالحلیم نجار، قاهره: مطبعه دار الکتاب العربی.
  63. الفیروزآبادی، حسن (بی‏تا)، قاموس المحیط،  ج1و4، بی‏جا: بی‏نا.
  64. القرطبى، محمد بن احمد (1364)، الجامع لأحکام القرآن، چاپ اول، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
  65. المتقی الهندی، علی المتقی (1409ق)، کنز العمال، ج3، تحقیق شیخ بکری حیاتی، بیروت: مؤسسة الرساله.
  66.  معین، محمد (1363)، فرهنگ معین، ج2، چاپ ششم، تهران: امیر کبیر.
  67. مکی، ابن أبی طالب قیسی (بی‏تا)، مشکل اعراب القرآن، ج1و2، تحقیق یاسین محمد السواس، چاپ دوم، تهران: نور.
  68. ــــــــــــــــــــــ (1981م)، الکشف عن وجوه القراءات وعللها وحججها، تحقیق محی‏الدین رمضان، چاپ دوم، بی‌جا: مؤسسة الرسالة.
  69. النجاشی، احمد بن على (1365)، رجال النجاشی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعه لجامعة المدرسین.
  70. النحاس، احمد بن محمد (1421ق)، اعراب القرآن، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  71.  نولدکه، تئودور (1936م)، اللغات السامیه، ترجمه رمضان عبد التواب، قاهره: بی‏نا.

 

پژوهشنامه تفسیر کلامی قرآن
دوره 2، شماره 1 - شماره پیاپی 1
فروردین 1394
صفحه 89-118

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار