کارکرد سیاق در تفسیر روایی اهل بیت(ع)

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث پردیس فارابی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث پردیس فارابی دانشگاه تهران

چکیده

درک درست از مفاهیم آیات قرآن، در گرو بهره‌گیری از ابزارهای کارآمد در عرصۀ قواعد تفسیر است. «سیاق» به‏عنوان یکی از مهم‏ترین قواعد تفسیری، کارکردهای متنوعی در معناشناسی مدالیل و مفاهیم قرآن کریم دارد. اهل‏بیت(ع) به‏مثابۀ مفسران راستین قرآن، در مقام بیان مفاد آیات از انواع کارکردهای سیاق و قابلیت‌های متنوع آن در تبیین ظواهر قرآن بهره برده‌اند. ایشان در عرصة معناشناسی، حوزۀ معنایی مفردات قرآنی را که با صرف لغت‌بسندگی امکان‌پذیر نیست، آشکار ساخته‌اند. در عرصۀ تبیین مفاهیم قرآنی، با توجه به انعطاف‌پذیر بودن گزاره‌های قرآنی برای برداشت‌های مختلف، اهل‏بیت(ع) تکیه بر قاعدۀ سیاق را در جلوگیری از نقصان و لغزش در استنباط از آیات قرآن کارآمد دانسته‌اند. این کارآمدی‌ها در عرصه‌هایی چون تقیید مطلق، تخصیص عموم، تبیین مجمل و تبیین مصداق مفاهیم فراگیر دیده می‏شود. ستردن شبهات از چهرة متشابهات قرآنی، کارکرد دیگر سیاق در روایات تفسیری اهل‏بیت(ع) به شمار می‏آید.

کلیدواژه‌ها

مراجع

الف) کتاب‌ها

      قرآن کریم

  1. آلوسی، سید محمود (1415ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق علی عبدالباری عطیة، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  2. آندلسی، ابوحیان محمد بن یوسف (1420ق)، البحر المحیط فی التفسیر، بیروت: دارالفکر.
  3. ابن‏اثیر، ابوالحسن علی بن محمد (1409ق)، اسد الغابة فی معرفة الصحابه، بیروت: دارالفکر.
  4. ــــــ، النهایة فی غریب الحدیث و الاثر (1364ش)، تحقیق طاهر احمد الزاوی و محمود محمد الطناحی، قم: مؤسسة اسماعیلیان.
  5. ابن‏حجر عسقلانی، احمد بن علی (1415ق)، الاصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق عادل احمد عبد الموجود و على محمد معوض، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  6. ابن‏عبدالبر، یوسف بن عبدالله (1412ق)، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت: دارالجیل.
  7. ابن‏فارس، احمد (1423ق)، معجم مقائیس اللغة، تحقیق عبدالسلام هارون، بی‌جا: طبعة اتحاد الکتاب العرب.
  8. بابایی، علی‏اکبر (1386ش)، مکاتب تفسیری، تهران: سمت.
  9. بحرانی، سید هاشم (1416ق)، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بعثت.
  10. جصاص، احمد بن علی(1405ق)، احکام القرآن، تحقیق محمد صادق قمحاوی، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
  11. جوهری، اسماعیل بن حماد (1407ق)، الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت: دارالعلم للملایین.
  12. حاکم نیشابوری، محمد بن محمد (1406ق)، المستدرک علی الصحیحین، بیروت: دارالمعرفة.
  13. حرعاملی، محمد بن حسن (1414ق)، تفصیل وسائل الشیعة، قم: آل البیت(ع).
  14.  حلی، جمال الدین، حسن بن یوسف، (1373ش)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقادات، تحقیق سید ابراهیم موسوی زنجانی، قم: شکوری.
  15. حلی، حسن بن سلیمان (1370ق)، مختصر بصائرالدرجات، نجف: مطبعة الحیدریة.
  16. حمیری، ابوالعباس عبدالله (1413ق)، قرب الاسناد، قم: مؤسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث.
  17. دارقطنی، علی بن عمر (1417ق)، سنن الدارقطنی، تحقیق مجدی بن منصور، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  18. راد، علی (1390ش)، مبانی کلامی امامیه در تفسیر قرآن، تهران: سخن.
  19. رجبی، محمود (1383ش)، روش تفسیر قرآن، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  20. زرکشی، محمد بن عبدالله (1412ق)، البرهان فی علوم القرآن، بیروت: درالمعرفه.
  21. زمخشری، محمود (1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دارالکتب العربی.
  22. سمرقندی، نصر بن محمد (بی‌تا)، بحرالعلوم، بیروت: دارالفکر. 
  23. شهید ثانی، زین‏الدین بن علی (1415ق)، مسالک الافهام، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة.
  24. صادقی تهرانی، محمد (1365ش)، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، قم: انتشارات فرهنگ اسلامی.
  25. صدر، محمدباقر (1406ق)، دروس فی علم الاصول، بیروت: دار الکتب اللبنانی.
  26. صدوق، محمد بن علی (1404ق)، عیون اخبارالرضا، تحقیق حسین اعلمی، بیروت: مؤسسة الاعلمی.
  27. ــــــــــــــــــــــ، (1387ش)، التوحید، تحقیق سید هاشم بحرانی، قم: جامعه مدرسین.
  28. صفار، محمد بن حسن، (1404ق)، بصائر الدرجات الکبری، قم: مکتبة آیت الله مرعشی نجفی.
  29. طباطبایی، محمدحسین، (1374ش)، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، قم: جامعه مدرسین.
  30. طبرسی، احمد بن علی (1386ق)، الاحتجاج، تعلیق سید محمدباقر خرسان، نجف: دارالنعمان.
  31. طبری، احمد بن عبدالله (1356ق)، ذخائرالعقبی فی مناقب ذوی القربی، قاهره: مکتبة القدسی.
  32. طبری، محمد بن جریر (1412ق)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالمعرفة.
  33. طریحی، فخرالدین (1375ش)، مجمع البحرین و مطلع النیرین، تحقیق سید احمد حسینی، تهران: مرتضوی.
  34. طوسی، محمد بن حسن (1365ش)، التهذیب، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
  35. ــــــــــــــــــــــ (1390ش)، الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
  36. عیاشی، محمد بن مسعود (1380ش)، کتاب التفسیر، تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی، تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة.
  37. فخر رازی، محمد بن عمر (1420ق)، مفاتیح الغیب، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
  38. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب (بی‌تا)، القاموس المحیط، بیروت: دارالعلم للجمیع.
  39. فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی(1411ق)، کتاب الوافی، تعلیق علامه ضیاء الدین، اصفهان: مکتبة الامام امیر المؤمنین(ع).
  40. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1415ق)، تفسیر الصافی، تحقیق حسین اعلمی، تهران: صدر.
  41. قائدان، علی‏اصغر (1382ش)، سازمان‏دهی و سازمان رزم و تحولات آن در تاریخ اسلام، تهران: دانشگاه امام حسین(ع).
  42. قائمی‌نیا، علیرضا (1389ش)، بیولوژی نص؛ نشانه‏شناسی و تفسیر قرآن، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  43. قمی، علی بن ابراهیم (1367ش)، تفسیر قمی، تصحیح سید طیب موسوی جزائری، قم: دارالکتاب.
  44. کلینی، محمد بن یعقوب (1362ش)، الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
  45. کیاهراسی، علی بن محمد (1405ق)، احکام القرآن، تحقیق موسی محمد علی و عزت عبد عطیه، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  46. کوثری، عباس (1392ش)، نقش سیاق در تفسیر قرآن و فقه، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  47. مازندرانی، محمدصالح (1382ق)، شرح الکافی الاصول و الروضة، تهران: اسلامیة.
  48. مجلسی، محمدباقر (1404ق)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تهران: اسلامیة.
  49. ـــــــــــــــــــ، (بی‌تا)، حق الیقین، تهران: اسلامیه.
  50. مراغی، احمد بن مصطفی (بی‌تا)، تفسیر المراغی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  51. مشهدی، محمدبن محمد رضا (1368ش)، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
  52. مصطفوی، حسن (1360ش)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  53. مظفر، محمدرضا (1370ش)، اصول الفقه، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  54. معرفت، محمدهادی (1415ق)، التمهید فی علوم القرآن، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
  55. مقریزی، احمد بن علی (1420ق)، إمتاع الأسماع بما للنبى من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع، تحقیق محمد عبد الحمید النمیسى، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  56. نمازی شاهرودی، علی (1419ق)، مستدرک سفینة البحار، قم: جامعه مدرسین.
  57. واقدی، محمود بن عمر (1409ق)، المغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت: مؤسسة الاعلمی.
ب) مقاله‌ها

     58. راد، علی و فضل الله غلامعلی تبار (1393ش)، نقش سیاق در نظریه اصولی شیخ مرتضی انصاری، پژوهش‌های فقهی، شماره 4، قم: پردیس فارابی دانشگاه تهران.

 

پژوهشنامه تفسیر کلامی قرآن

دوره 2، شماره 1
بهار 1394
صفحه 153-172

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار