بررسی روایات ترتیب چینش آیات در سوره‌های قرآن کریم

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

2 دانشجوی دکتری دانشگاه تهران

چکیده

موضوع توقیفیت ترتیب چینش آیات در سوره‌های قرآن کریم همواره مورد بحث و بررسی علمای علوم قرآنی بوده و در طول تاریخ موافقان و مخالفانی داشته است. در این بحث که در مصادر تاریخی، روایی و گاه کلامی ریشه دارد، نقش روایات از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و بررسی مستقل این روایات می‌تواند برای روشن شدن ابعاد مختلف این موضوع اثر شایان توجهی داشته باشد. پس در این نوشتار بدون در نظر گرفتن سایر ادلۀ مطرح میان مدعیان توقیفیت و منکران آن، تنها به گرد‌آوری و ارزیابی سندی و دلالی روایات مربوط به کیفیت ترتیب چینش آیات قرآن در دورۀ پیامبر اکرم (ص) پرداخته‌ایم و علاوه بر آن روایات مربوط به چینش مصحف حضرت علی (ع) و موضع آن حضرت نیز بررسی و ارزیابی می‌شود و در نهایت این نتیجه حاصل شده است که از منظر روایات، ترتیب اصیل آیات قرآن همان ترتیب نزولی بوده و جابه‌جایی‌های صورت‌گرفته در ترتیب برخی از آیات، به فعل پیامبر (ص) مستند نیست.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. قرآن کریم
  2. ابن ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد (1419ق). تفسیر القرآن العظیم، عربستان: مکتبة نزار مصطفى الباز.
  3. ابن حبان، ابوحاتم (1414ق). صحیح ابن حبان، بیروت: موسسۀ الرسالۀ.
  4. ابن حنبل، احمد (1419ق). مسند احمد بن حنبل، بیروت: عالم الکتب.
  5. ابن شهرآشوب، محمد بن علی (1379ق). مناقب آل أبی‌طالب ع، قم: علامه.
  6. ابن طاووس، علی‌بن موسی (بی‌تا). سعد السعود للنفوس منضود، قم: دارالذخائر.
  7. استرآبادی، علی (1409ق). تأویل الآیات، قم: نشر اسلامی.
  8. اندلسی، ابوحیان محمدبن یوسف (1420ق). البحر المحیط فی التفسیر، بیروت: دار الفکر.
  9. ایازی، محمد علی (1378ش). کاوشی در تاریخ جمع قرآن، قم: کتاب مبین.
  10. بابایی، علی اکبر (1391ش). مکاتب تفسیری، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  11. بابایی و دیگران، علی اکبر (1388ش). روش‌شناسی تفسیر قرآن، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  12. بحرانی، سید هاشم (1416ق). البرهان فی تفسیر القرآن، تهران: بنیاد بعثت.
  13. بخاری، محمدبن اسماعیل (1409ق). الادب المفرد، بیروت: دارالبشائر الاسلامیۀ.
  14. بزّار، ابوبکر (1418ق). البحر الزخار بمسند البزار، مدینۀ: مکتبۀ العلوم و الحکم.
  15. بلاغی، محمد جواد (1420ق). آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن، قم: بنیاد بعثت.
  16. بیهقی، احمدبن حسین (بی‌تا). السنن الکبری، مکه: مکتبۀ دارالباز.
  17. ترمذی، محمدبن عیسی (بی‌تا). جامع ترمذی، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
  18. ثعالبی، عبدالرحمن بن محمد (1418ق). جواهر الحسان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار الاحیاء التراث العربی.
  19. جزائری، نعمت الله (1404ق). النور المبین، قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی.
  20. جلالی، عبدالمهدی (1382ش). راوی کتاب سلیم بن قیس بر ترازو، مطالعات اسلامی، ش 62: 13 - 61.
  21. جوادی، قاسم (1384). کتاب سلیم بن قیس هلالی، علوم حدیث، ش 35 - 36: 163 - 179.
  22. حاکم نیشابوری، محمدبن عبدالله (بی‌تا). المستدرک علی الصحیحین، بیروت: دارالکتب العلمیۀ.
  23. خویى، ابوالقاسم (بی‌تا). البیان فی تفسیر القرآن، قم: موسسة احیاء آثار الامام الخوئى.
  24. خویى، ابوالقاسم (1409ق). معجم رجال الحدیث، بیروت: دارالزهراء.
  25. دارقطنی، علی‌بن عمر (1418ق). سنن الدارقطنی، بیروت: فکر.
  26. ذهبی، محمد بن احمد (1410ق). سیر اعلام النبلاء، بیروت: موسسۀ الرسالۀ.
  27. زرقانی، محمد عبدالعظیم (بی‌تا). مناهل العرفان فی علوم القرآن، بی‌جا: دار الاحیاء التراث العربى.
  28. زرکشى، محمدبن عبدالله (1410ق). البرهان فی علوم القرآن، بیروت: دارالمعرفة.
  29. زنجانی، ابوعبدالله (1391 ش). ابوعبدالله زنجانی و تاریخ قرآن، ترجمۀ علی علی‌محمدی، تهران: خانۀ کتاب.
  30. زهری، محمدبن سعد (1417ق). الطبقات الکبری، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
  31. سبحانی، جعفر (1418ق). موسوعة طبقات الفقهاء، قم: مؤسسۀ امام صادق.
  32. سجستانى‏، ابوبکربن ابى‌داود (بی‌تا). سنن ابی‌داود، سوریه: دارالفکر.
  33. سجستانى‏، ابوبکربن ابى‌داود (1423ق). کتاب المصاحف، قاهره: الفاروق الحدیثه.
  34. سید رضی، محمدبن حسین (1414ق). نهج البلاغة (للصبحی صالح)، تحقیق فیض‌الاسلام، قم: هجرت.
  35. سیوطی، جلال‌الدین (1421ق). الإتقان فی علوم القرآن، بیروت: دارالکتاب العربى.
  36. شبیری زنجانی، محمد جواد (1382ش). دانشنامه جهان اسلام، تهران: بنیاد دائرۀالمعارف اسلامی.
  37. صانعی، نیرالسادات (1385ش). پاسخ به شبهات در شب‌هاى پیشاور، تهران: نشر مشعر.
  38. صفار، محمدبن حسن (1404ق). بصائر الدرجات، قم: مکتبة آیت‌الله المرعشی.
  39. طباطبایی، محمد حسین (1417ق). المیزان، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  40. طبرانی، سلیمان‌بن احمد (1404ق). المعجم الکبیر، موصل: مکتبۀ العلوم و الحکم.
  41. طبرسی، احمدبن علی (1403ق). الإحتجاج على أهل اللجاج، مشهد: نشر مرتضی.
  42. طبرسی، فضل‌بن حسن (1372ش). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصر خسرو.
  43. طوسی، محمدبن حسن (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار الاحیاء التراث العربی.
  44. طوسی، محمدبن حسن (1407ق). تهذیب الأحکام، تحقیق خرسان، تهران: دار الکتب الاسلامیۀ.
  45. طوسی، محمدبن حسن (1373ش). رجال طوسی، قم: نشر اسلامی جامعۀ مدرسین.
  46. عاملی، جعفر مرتضی (1992م). حقائق هامة حول القرآن الکریم، بیروت: دارالصفوۀ.
  47. عاملی، جعفر مرتضی (1377ش). حقایقى مهم پیرامون قرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  48. عسقلانی، ابن حجر (1415ق). تقریب التهذیب، بیروت: دارالکتب العلمیۀ.
  49. عیاشی، محمد بن مسعود (1380ق). تفسیر عیاشی، تهران: المطبعۀ العلمیۀ.
  50. فراء، ابوزکریاء یحیى‌بن زیاد (بی‌تا). معانی القرآن، مصر: دار المصریۀ.
  51. فیض کاشانى، محسن (1415ق). تفسیر الصافی، تهران: مکتبه الصدر.
  52. قرطبی، محمد‌بن احمد (1364ش). الجامع لأحکام القرآن، تهران: ناصر خسرو.
  53. قمى، على‌بن ابراهیم (1404ق). تفسیر القمی، قم: دار الکتاب.
  54. کرمانی، محمودبن حمزۀ (1418ق). البرهان فی متشابه القرآن، منصورۀ: دار الوفاء.
  55. کلینی، محمدبن یعقوب (1407ق). الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامیۀ.
  56. لاهیجى، محمدبن علی (1373ش). تفسیر شریف لاهیجی، تهران: دفتر نشر داد.
  57. مجلسى، محمد باقر (1403ق). بحار الانوار، بیروت: دار إلاحیاء التراث العربی‏.
  58. مفید، محمدبن محمد (1413ق). الإرشاد، قم: کنگره شیخ مفید.
  59. مفید، محمد‌بن محمد (1413ق). أوائل المقالات، قم: کنگرۀ شیخ مفید.
  60. مفید، محمد‌بن محمد (1413ق). المسائل السرویة، قم: کنگرۀ شیخ مفید.
  61. مقدسی، ضیاءالدین (بی‌تا). النهی عن سب الاصحاب و ما فیها من الاثم و العقاب، قاهره: الدار الذهبیۀ.
  62. معارف، مجید (1383ش). درآمدی بر تاریخ قرآن، تهران: نبأ.
  63. معرفت، محمد هادی (1382). تاریخ قرآن، تهران: سمت.
  64. معرفت، محمد هادى (1415ق)‏. التمهید فی علوم القرآن، قم: مؤسسة النشر الاسلامى.
  65. معرفت، محمد هادی (1381). علوم قرآنى، قم: موسسۀ التمهید.
  66. مهدوى‌راد، محمد على (1382ش). آفاق تفسیر مقالات و مقولاتى در تفسیرپژوهى، تهران: هستی‌نما.
  67. مهدوى‌راد و دیگران، محمد على (1392ش). بررسی روایت اقرأ کما یقرأ الناس با نگاهی به فهم شیخ انصاری، آموزه‌های قرآنی، شمارۀ هفدهم: 49 - 70.
  68. میرمحمدى زرندى، ابوالفضل (1420ق). بحوث فی تاریخ القرآن و علومه، قم: مؤسسة النشر الاسلامى.
  69. میرمحمدى زرندى، ابوالفضل (1377ش). تاریخ و علوم قرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  70. ناصحیان، علی اصغر (1389ش). مصحف علی (ع) از منظر احادیث، آموزه‌های قرآنی، شمارۀ دوازدهم: 73 - 98.
  71. نعمانی، محمدبن ابراهیم (1379ق). الغیبۀ، تهران: نشر صدوق.
  72. نکونام، جعفر (1382ش). پژوهشى در مصحف امام على، رشت: کتاب مبین.
  73. النمیری، عمربن شبۀ (1399ق). تاریخ المدینۀ، تحقیق فهیم محمد شلتوت، بی‌جا: بی‌نا.
  74. نوری، حسین‌بن محمد تقی (1298ق). فصل‌الخطاب، بی‌جا، بی‌نا.
  75. هلالی، سلیم‌بن قیس (1405ق). کتاب سلیم‌بن قیس الهلالی، قم: الهادی.

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار