بررسی تطبیقی مبانی و آرای اخلاقی علامه مجلسی و ابوعلی مسکویه

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فلسفۀ دانشگاه شیراز

2 دانشجوی دکتری دانشگاه معارف

چکیده

اگرچه علامه مجلسی در مجلدات مختلف کتاب بحار به‌طور مستقل در صدد نگارش کتاب اخلاقی و بیان نظام اخلاقی منسجمی نبوده، با بررسی مباحثی که وی در ذیل آیات و روایات بیان کرده است، نظام اخلاقی جامعی به‌دست می‌آید که علاوه بر تأکید بر نقش عقل در تبیین آموزه‌های علمی و عملی اخلاق و تبیین فضایل اخلاقی، به نقش اساسی دین نیز در تبیین مبادی نفسانی افعال و ابعاد مختلف اخلاقی و تربیتی توجه ویژه‌ای شده است، به‌گونه‌ای که نمودار کامل و جامعی از فضایل و اصول اخلاق اسلامی به‌دست می‌دهد؛ از سوی دیگر اندیشه‌های فلسفی – اخلاقی مسکویه نیز در نوع خود بسیار نیرومند و حکیمانه‌اند و تلاش وی برای تبیین مبادی و مبانی تصوری و تصدیقی اخلاق و همچنین هماهنگ کردن بین آموزه‌های فلسفی اخلاق یونانی و اخلاق اسلامی و تبیین فضایل چهارگانۀ اخلاقی و انواع و اجناس آنها مطابق با مبانی و مبادی دینی، از قوت علمی و اتقان و جامعیت خوبی برخوردار است. این نوشتار به بررسی تطبیقی مبانی و آرای اخلاقی علامه مجلسی در بحار‌الانوار و ابوعلی مسکویه با محوریت تهذیب‌الاخلاق اختصاص دارد. سپس با تحلیل و بررسی این دو رویکرد اخلاقی، مواضع وفاق و خلاف و کاستی‌ها و مزیت‌های هر کدام در تبیین نظام اخلاقی اسلام بررسی خواهد شد.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم 
  2. ابن ‌سینا (1363). اشارات، ترجمه و شرح حسن ملکشاهی، تهران
  3. ______ (1404). الشفاء- الطبیعیات‏، تحقیق سعید زائد و...، قم‏: انتشارات مرعشى نجفى‏، چاپ دوم‏   
  4. احمدپور، مهدی و دیگران (1389). کتابشناخت اخلاق اسلامی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی،چاپ سوم
  5. اخوان‌الصفا (1412). رسایل اخوان‌الصفاء و خلان‌الوفاء، بیروت: الدارالاسلامیة، چاپاول
  6. ارسطو (1343). علم‌الاخلاق‌ الى‌نیقوماخوس، مقدمه وتحقیق بارتلمى سانتهلیر، قاهره: انتشارات دارصادر
  7. _____ اخلاق نیکوماخس (1385). ترجمۀ محمدحسن لطفی تبریزی، چ دوم، تهران، طرح نو
  8. _____ (بی‌تا). فى‌النفس، مقدمه وتحقیق از عبدالرحمن بدوی، چاپ بیروت، دارالقلم
  9. الفیومی، احمدبن محمدبن علی المقری (1425). المصباح المنیر، قم: مؤسسۀ دارالهجره، الثالثه
  10. دهخدا، علی‌اکبر (1341). لغت‌نامه، زیر نظر دکتر محمد معین، تهران: نشر دانشگاه تهران. ج 36
  11. جوادی آملی، عبدالله (1389). تفسیر تسنیم، تحقیق مجید حیدری‌فر،قم: انتشارات اسراء، چ اول، ج 21
  12. خمینى،روح‌الله (1387). شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران‏: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ دوازدهم
  13. خواجه نصیرالدین طوسی (1373). اخلاق ناصری، تصحیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری،تهران: خوارزمی، چاپ پنجم
  14. دشتکى شیرازى، غیاث‌الدین (1382). اشراق هیاکل النور، تقدیم و تحقیق از على اوجبی، تهران، نشر میراث مکتوب، چاپ اول
  15. شمس‌الدین الشهرزورى(1383). رسایل الشجرةالالهیة فى علوم الحقایق الربانیة، مقدمه و تصحیح و تحقیق از دکتر نجفقلى حبیبی، تهران: مؤسسۀ حکمت و فلسفه ایران، چاپ اول
  16. شیخ اشراق (1375).مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح و مقدمه هانرى کربن و ...، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگى، چاپ دوم
  17. صدرالمتألهین (1981) الحکمةالمتعالیة فى‌الاسفار العقلیة الاربعة، بیروت: داراحیاءالتراث، چاپ سوم
  18. طباطبایی، سید محمد حسین (1417). المیزان فى تفسیرالقرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، ج 10، 11
  19. غزالی، محمدبن محمد (بی‌تا). احیاءالعلوم، محقق عبدالرحیم‌بن حسین حافظ عراقى، بیروت‏: دار الکتاب العربی، چاپ اول‏
  20. فارابى، ابونصر (1413) التنبیه علی سبیل السّعادۀ در الاعمال الفلسفیة، مقدمه و تحقیق و تعلیق از دکتر جعفر آل یاسین، بیروت: دارالمناهل، چاپ اول
  21. _________ (1405). فصول منتزعه، تحقیق و تصحیح و تعلیق از دکتر فوزى نجار، تهران: المکتبةالزهراء ع، چاپ دوم
  22. _________ (1995). آراء اهلال مدینة الفاضلة و مضاداتها، مقدمه و شرح و تعلیق از دکتر على بوملح، بیروت: مکتبةالهلال،چاپ اول
  23. فیض کاشانى، محمدبن شاه مرتضى‏ (1417). المحجة البیضاء، قم‏: جماعة المدرسین قم، مؤسسه النشر الاسلامی‏، چاپ چهارم‏
  24. ________ (1423). الحقائق- قرة العیون‏، محقق و مصحح محسن عقیل، قم‏: مؤسسه دار الکتاب الاسلامی، چاپ دوم‏
  25. ________ (1375). اصول المعارف، تعلیق و تصحیح و مقدمه از سید جلال‌الدین آشتیانى، قم: دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ سوم
  26. مسکویه، ابوعلی (1401). تهذیب‌الاخلاق، بیروت
  27. ______ (1370). الهوامل و الشوامل، جنه التألیف و النشر و الترجمه
  28. ______(بی‌تا). الفوزالاصغر، نسخه خطی کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران
  29. مجلسى، محمد باقربن محمد تقی (1403). بحارالانوار، بیروت‏: داراحیاءالتراث العربی‏، چاپ دوم‏، ج ‏1، 4، 5، 11، 25، 56، 57، ‏58، 60، ‏64، 65، 66، 67 و 68
  30. مصباح، محمد تقی (1388). اخلاق در قرآن، قم: انتشارات مؤسسۀ امام خمینی، چاپ دوم، ج 1
  31. ___________ (1387). نقد و بررسی مکاتب اخلاقی، تحقیق و نگارش احمد حسین شریفی، قم: انتشارات مؤسسۀ امام خمینی، چاپ دوم
  32. نراقى، احمد (1377). معراج‌السعادة، قم‏: هجرت‏، چاپ پنجم‏
  33. نراقى، ملا محمد مهدی (بی‌تا). جامع‌السعادات‏، بیروت‏: انتشارات اعلمى‏، چاپ چهارم‏

مقالات

  1. خزاعی، زهرا (1387). قدیسان اخلاقی، پژوهش‌های فلسفی - کلامی، ش 24
  2. توازیانی،زهره و زهرا آقاجری (1388) نظام اخلاق فضیلت‌مدار مسکویه و سهم آموزه‌های دینی در شکل‌گیری آن، فصلنامۀ تأملات فلسفی، سال اول، شمارۀ چهارم