نگاهی روان‏ شناختی به کنترل خشم در احادیث رضوی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه تهران، پردیس فارابی

2 کارشناسی ارشد دانشگاه تهران، پردیس فارابی

چکیده

با پیشرفت علم و فناوری و دستیابی به تجهیزات برای رفاه زندگی، علم روان‏شناسی نیز به دنبال تحقیقات گسترده، مرزهای دانش را درنوردیده است. روان‏شناسان برای داشتن زندگی بهتر، بر آموزش «مهارت­های زندگی» تأکید می­ورزند. این مهارت‏های بین‏المللی، در دین اسلام ریشه دارد و تنها با واژگانی امروزی بیان شده­ است. یکی از این مهارت­ها، کنترل هیجان (خشم) است. نگارنده با توجه به همه‏گیر بودن هیجان خشم و ناتوانی کنترل آن در بین عموم مردم، با شیوۀ توصیفی- تحلیلی به تبیین این موضوع از سه دیدگاه احادیث رضوی، علم اخلاق و روان‏شناسی پرداخته است تا بیان دارد کنترل خشم، در گفتار امامان ما ریشه دارد. سپس به دنبال شناخت خشم و نشانه‏های جسمانی- رفتاری، فواید و زیان­های آن، برای کنترل خشم راهکارهای عملی را از سه دیدگاه ارائه می‏دهد. در نهایت نیز این نتیجه را بیان می‏دارد که امام هشتم شیعیان که قرن‏ها پیش از روان‏شناسان به شناخت و کنترل خشم همت گماشته است، افزون بر داشتن برتری به دلیل پیشگام و پیشتاز بودن، راهکار مهم دیگری را نیز ارائه می‏دهد که همان اتصال به معنویت و نیروهای ماورای طبیعت است و در این راهکار گوی سبقت را از همگان ربوده است.

کلیدواژه‌ها


  1.  قرآن کریم.

    1. عطاردی، عزیزالله (1397ق)، اخبار و آثار امام رضا (ع)، تهران: انتشارات کتابخانه صدر.
    2. المفید، محمدبن نعمان (1389)، الإختصاص، بی‏جا: مکتبة الصدوق.
    3. امام خمینی (1382)، اخلاق (گزیده آثار اخلاقی امام خمینی)، ج4، قم: نشر دانش حوزه.
    4. دستغیب، عبدالحسین (1363)، اخلاق اسلامی، قم: بی‏نا.
    5. صدر، محمدمهدی (2008م)، اخلاق اهل البیت، قم: دارالکتب الاسلامی.
    6. طوسی، نصیرالدین (1346)، اخلاق ناصری، بی‏جا: جاویدان علمی.
    7. شبر، عبدالله (1378)، الاخلاق، ترجمه محمدرضا جباران، چاپ سیزدهم، قم: هجرت.
    8. کلینی، محمد بن یعقوب (1388)، اصول کافی، ترجمه لطیف و سعید راشدی، ج2، قم: نشر اجود.
    9. شیخ طوسی (1388)، أمالی، ترجمه صادق حسن‏زاده، ج2، قم: انتشارات اندیشه هادی.
    10. شجاعی، محمدصادق (1391)، انگیزش و هیجان، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    11. موکیلی، آلکس و دانتزر (1384)، انگیزش و هیجان، ترجمه حمزه گنجی و علی پیکانی، تهران: نشر ساوالان.
    12. مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحارالانوار، ج71 و 74، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    13. الحرانی، ابن‏شعبه (1404ق)، تحف العقول عن آل الرسول، چاپ دوم، قم: جامعۀ مدرسین.
    14. الحرانی، ابن‏شعبه (1373)، تحف العقول عن آل الرسول، ترجمۀ کمره­ای و علی‏اکبر غفاری، چاپ پنجم، تهران: کتابچی.
    15. فیض کاشانی، ملامحمدحسین (1387)، ترجمۀ الحقایق، تصحیح وتحقیق عبدالله غفرانی، بی­جا: بی‏نا.
    16. مکارم شیرازی، ناصر (1361)، تفسیر نمونه، ج3، قم: دارالکتب الاسلامیه.
    17. ابن‏مسکویه، (1371ق)، تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق، قم: انتشارات بیدل.
    18. نراقی، ملامهدی (1388)، جامع السعادات، ترجمۀ کریم فیضی، ج1، چاپ دوم، قم: انتشارات قائم آل محمد (عج).
    19. فیض کاشانی، ملا محمدمحسن (1362)، الحقائق فی محاسن الاخلاق، تهران: پیام آزادی.
    20. غیاثی کرمانی، سیدمحمدرضا (1375)، حکمت عملی اقتباس از اخلاق ناصری، قم: انتشارات اسلامی.
    21. حکیمی، محمدرضا و همکاران (1386)، الحیاة موسوعة اسلامیة، ترجمۀ احمد آرام، ج3، چاپ هشتم، قم: دلیل ما.
    22. جوان هشیار، جعفر (1389)، خشم و پرخاشگری، چاپ دوم، تهران: نشر عروج.
    23. قمی، شیخ عباس (1370)، خلاصه معراج السعادة، قم: مؤسسۀ در راه حق.
    24. شهید اول، محمد بن مکی (1403ق)، الدرة الباهرة من الأصداف الطاهرة، ترجمه عبدالهادی مسعودی، قم: نشر زائر.
    25. محدثی، جواد (1390)، درسنامه اخلاق، قم: انتشارات بین‏المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص).
    26. رحیمی اصفهانی، غلامحسین (1374)، درس­هایی از اخلاق اسلامی، ج4، بی‏جا: انتشارات عسگریه.
    27. کاشانی، محسن (1372)، راه روشن، ترجمۀ عبدالعلی صاحبی، ج5، مشهد: آستان قدس رضوی.
    28. مصباح، على و همکاران (1374)، روان شناسى رشد، تهران: سمت.
    29. آذربایجانی و همکاران (1390)، روان‏شناسی اجتماعی با نگرش به منابع اسلامی، چاپ چهارم، تهران: سمت.
    30. ارونسون، الیوت (1387)، روان‏شناسی اجتماعی، ترجمه حسین شُکرکُن، تهران: رشد.
    31. بدار، لوک و همکاران (1380)، روان‏شناسی اجتماعی، ترجمۀ حمزه گنجی، تهران: نشر ساوالان.
    32. کریمی، یوسف (1388)، روان‏شناسی اجتماعی، چاپ بیست و دوم، تهران: ارسباران.
    33. تاوریس، کارول (1379)، روان‏شناسی خشم، ترجمۀ احمد تقی­پور، بی­جا: دایره.
    34. خداپناهی، محمدکریم (1387)، روان‏شناسی فیزیولوژیک، چاپ هفتم، تهران: سمت.
    35. نیل آر.کارلسون، (1387)، روان‏شناسی فیزیولوژیک، ترجمۀ مهرداد پژهان، چاپ هفتم، اصفهان: اردکان دانش.
    36. سانتراک، جان دبلیو (1383)، زمینۀ روان‏شناسی سانتراک، ترجمه مهرداد فیروزبخت، تهران: رسا.
    37. اتکینسون، ریتا ال. و همکاران (1383)، زمینۀ روان‏شناسی هیلگارد، ترجمۀ حسن رفیعی و همکاران، چاپ چهارم، تهران: ارجمند.
    38. امام خمینی (1380)، شرح چهل حدیث، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
    39. امام خمینی (1385)، شرح حدیث جنود عقل و جهل، چاپ نهم، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
    40. مؤمن حسینی، عبدالعلی بن محمد (بی‏تا)، صحیفة الرضا، نسخۀ خطی، قم: کتابخانۀ آیت الله بروجردی.
    41. شیخ صدوق (1378ق)، عیون أخبارالرضا(ع)، تهران: نشر جهان.
    42. شیخ صدوق (بی­تا)، عیون اخبار الرضا(ع)، ترجمۀ محمدتقی آقانجفی اصفهانی، ج1، تهران: انتشارات علمیه اسلامیه.
    43. انوری، حسن (1381)، فرهنگ بزرگ سخن، ج4، تهران: نشر سخن.
    44. معین، محمد (1388)، فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر.
    45. آذرنوش، آذرتاش (1390)، فرهنگ معاصر عربی-فارسی، چاپ سیزدهم، تهران: نشر نی.
    46. غیاثی کرمانی، سید محمدرضا (1377)، فضیلت­های اخلاقی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    47. مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث (1406ق)، فقه الرضا، مشهد: المؤتمر العالمی للامام الرضا.
    48. مطهری، مرتضی (1385)، فلسفۀ اخلاق، تهران: صدرا.
    49. غزالی، محمد (1361)، کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیوجم، تهران: انتشارات فرهنگ و آموزش عالی.
    50. فلسفی، محمدتقی (1382)، گفتار فلسفی، ج2، تهران: نشر فرهنگ اسلام.
    51. سعدی (1386)،  گلستان، تصحیح خلیل خطیب رهبر، چاپ نوزدهم، تهران: نشر صفی علیشاه.
    52. ابن‏منظور (2005م)، لسان العرب، ج3، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
    53. دهخدا، علی‏اکبر (1377)، لغت‏نامه دهخدا، ج7 و 11، چاپ دوم، تهران: دانشگاه تهران.
    54. طریحی، فخرالدین (1408ق)، مجمع البحرین، بی­جا: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    55. نوری، حسین بن محمدتقی (1408ق)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، تصحیح مؤسسۀ آل البیت علیهم السلام، ج12، قم: مؤسسه آل البیت.
    56. عطاردی، عزیزالله (1406ق)، مسند الأمام الرضا (ع)، ج1، مشهد: آستان قدس.
    57. نراقی، ملا احمد (بی‏تا)، معراج السعادة، چاپ هفتم، بی‏جا: انتشارات دهقان.
    58. طبرسی، حسن (1365)، مکارم الاخلاق، ترجمۀ میرباقری، چاپ دوم، تهران: نشر فراهانی.
    59. ابن‏شهرآشوب (بی­تا)، مناقب، تصحیح سید هاشم الرسولی المحلاتی، ج4، قم: المطبعة العلمیة.
    60. علوی گنابادی، سید جعفر (1389)، مهارت­های زندگی با نگاه دینی، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
    61. خنیفر، حسین و مژده پورحسینی (1387)، مهارت‏های زندگی، چاپ ششم، قم: نشر هاجر.
    62. حلوانی، حسین (1408ق)، نزهة الناظر و تنبیه الخاطر، تصحیح مدرسه الإمام المهدی (عج)، قم: مدرسه الإمام المهدی (عج).
    63. مهدوی‏کنی، محمدرضا (1389)، نقطه­های آغاز در اخلاق عملی، چاپ بیست و هفتم، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    64. حرعاملی، (1409ق)، وسائل الشیعه، تصحیح مؤسسۀ آل‌البیت (ع) ج12، قم: مؤسسۀ آل البیت (ع).
    65. گلمن، دانیل (1379)، هوش عاطفى، ترجمۀ حمیدرضا بلوچ، تهران: جیحون.
    66. کیاروچی، جوزف و همکاران (1385)، هوش هیجانی در زندگی روزمره، ترجمۀ جعفر نجفی زند، تهران: سخن.
    67. خوانساری، محمد (1330)، آموزش و پرورش (تعلیم و تربیت)، نشریۀ روان‏شناسی، ش10، ص15-19.
    68. شکوهی یکتا، محسن و همکاران (1385)، مدیریت خشم بر اساس آموزه‌های اسلامی و روان‏شناسی نوین،  دوفصلنامۀ علمی تخصصی، دوره 5، ص41- 63.
    69. بیاری، علی‏اکبر  (1382)، محبوبیت در بین همسالان، مجلۀ حدیث زندگی، ش10، ص68-82.
    70. روزنامۀ ایران، (28 تیر1386)، ش3691، ص12.