قبول ولایت از طرف سلطان جائر برداشت حکم فقهی از« آیۀ 55 سورۀ یوسف» در تفاسیر فریقین

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم

2 دانشیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم

چکیده

 مقالۀ حاضر به بررسی چگونگی استنباط حکم فقهی «قبول ولایت از طرف جائر» با تکیه بر آیات قصص قرآن و استناد به آیۀ کریمۀ «قَالَ اجْعَلْنِی عَلَى خَزَآئِنِ الأَرْضِ إِنِّی حَفِیظٌ عَلِیمٌ» (یوسف: 55) می‌پردازد. اندیشۀ سیاسی شیعه که حکومت را در اقتدار الهی و پیامبر (ص) و جانشینان معصوم (ع) ایشان می‌داند، از دوران غیبت کبری مسئلۀ «ولایت از طرف جائر» را وارد ادبیات فقه سیاسی کرده و بخش مهمی از آن را به خود اختصاص داده است؛ هرچند حرمت ذاتی همکاری با حاکم جائر مسجل است؛ مشکلات عدیده و تنگناهای موجود جامعه و مجوزهایی که از طرف ائمۀ اطهار (ع) در تصدی بعضی از مشاغل در حکومت‌های جور وارد شده، فقهای شیعه و اهل سنت را یاری رسانده است تا با استناد به این آیۀ کریمه برای احقاق حق، گسترش عدالت و اجرای احکام الله، پذیرش این‌گونه ولایت را جایز بدانند.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم، با ترجمۀ آیت‌الله مکارم شیرازی.
  2. نهج‌البلاغه، با ترجمۀ سید کاظم محمدی و محمد دشتی، 1367ش، قم، نشر امام علی (ع).
  3. آلوسی، سید محمود (1415ق). تفسیر روح‌المعانی، بیروت، دارالکتب العلمیه.
  4. ابن ابی‌حاتم، عبدالرحمن‌بن محمد (1419ق). تفسیر ابن ابی‌حاتم، عربستان، مکتبه نزارمصطفی الباز.
  5. ابن‌جزی، محمد‌بن احمد (1416ق). التسهیل، بیروت، شرکت دارالارقم ابن ابی‌الارقم.
  6. ابن‌جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن‌بن علی (1422ق). زادالمسیر فی علم التفسیر، بیروت، دارالکتاب العربی.
  7. ابن‌فارس (1404ق). معجم مقاییس اللغه، قم، مرکز نشر مکتب الاعلام الاسلامی.
  8. ابن‌عربی، ابوعبدالله محیی‌الدین محمد (1422ق). احکام القرآن، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی.
  9. اندلسی، ابوحیان محمد‌بن یوسف (1420ق). تفسیر البحر المحیط، بیروت، دارالفکر.
  10. انصاری، شیخ مرتضی (1416ق). المکاسب المحرمه، قم، انتشارات دارالحکمه.
  11. ایروانی نجفی، میرزا علی (1379ق). حاشیه المکاسب، تهران، انتشارات رشدیه.
  12. بیضاوی، ناصرالدین ابوسعید (1418ق). انوار التنزیل و اسرار التأویل، بیروت، دار الاحیاء التراث العربی.
  13.  ثعالبی، عبدالرحمن‌بن محمد (1418ق). جواهرالحسان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی.
  14.  جوادی آملی، عبدالله (1381ش). ولایت فقیه ولایت فقاهت و عدالت، قم، مرکز نشر اسراء.
  15. جوادی آملی، عبدالله (1367ش). ولایت فقیه رهبری در اسلام، قم، مرکز نشر فرهنگی رجاء.
  16.  حر عاملی، محمد‌بن حسن (1409ق). وسائل‌الشیعه، قم، مؤسسۀ آل البیت (ع).
  17.  حسینی جرجانی، سید امیر ابوالفتح (1404ق). آیات‌الاحکام، تهران، انتشارات نوید.
  18.  حقی بروسوی، اسماعیل‌بن مصطفی (1405ق). تفسیر روح‌البیان، بیروت، دارالفکر.
  19.  خازن، علی‌بن محمد (1357ق). لباب التأویل فی معانی التنزیل، قاهره، المکتبه التجاریة الکبری.
  20. خمینی، روح‌الله (1357ش). مکاسب محرمه، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  21. خوری شرتونی، سعید (1403ق). اقرب‌الموارد، قم، منشورات مکتبة آیه‌الله مرعشی نجفی.
  22. خویی، سید ابوالقاسم (1378ش). مصباح‌الفقاهه، قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
  23.  راغب اصفهانی، محمد‌بن مفضل (1392ق). معجم مفردات الفاظ القرآن، تهران، المکتبة المرتضویه.
  24.  راوندی، قطب‌الدین سعید‌بن هبه‌الله (1405ق). فقه القرآن فی شرح آیات‌الاحکام، قم، کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
  25.  زحیلی، وهبه‌بن مصطفی (1418ق). التفسیر المنیر فی العقیده و الشریعه، بیروت، دارالفکر.
  26.  زمخشری، محمود (1407ق) الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دارالکتاب العربی.
  27. سمرقندی، نصر‌بن محمد‌بن احمد (1416ق). تفسیر بحرالعلوم، بیروت، دارالفکر.
  28. شکوری، ابوالفضل (1361ش). فقه سیاسی اسلام، قم، نشر حر.
  29.  صدر، محمد باقر (1408ق). دروس فی علم الاصول، قم، مجمع دارالفکر الاسلامی.
  30.  صدوق، ابوجعفر محمد‌بن علی‌بن بابویه قمی (1363ق). امالی، تهران، انتشارات کتابخانۀ اسلامی.
  31. طباطبایی، محمد حسین (1417ق). المیزان، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
  32. طبرسی، فضل‌بن حسن (1377ش). تفسیر جوامع الجامع، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
  33. طبرسی، فضل‌بن حسن (1403ق). مجمع‌البیان، قم، منشورات مکتبة آیةالله نجفی مرعشی.
  34.  طبری، ابوجعفر محمد‌بن جریر (1412ق). جامع‌البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفه.
  35. طریحی، فخرالدین (1386ق). مجمع‌البحرین، تهران، المکتبة المرتضویه.
  36. عروسی حویزی، عبد علی‌بن جمعه (1415ق). تفسیر نورالثقلین، قم، انتشارات اسماعیلیان.
  37. فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد‌بن عمر (1420ق). مفاتیح الغیب، بیروت، دار الاحیاءالتراث العربی.
  38. فیض کاشانی، ملا محسن (1415ق). تفسیر الصافی، تهران، انتشارات الصدر.
  39. فیض کاشانی، ملا محسن (1418ق). الاصفی فی تفسیر القرآن، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
  40. قرشی، سید علی اکبر (1352ش). قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
  41. قرطبی، محمد‌بن احمد (1364ش). الجامع لاحکام القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو.
  42. قمی، شیخ عباس (بی‌تا). سفینة البحار، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات.
  43. کاشانی، ملا فتح‌الله (1423ق). زبدة التفاسیر، قم، بنیاد معارف اسلامی.
  44. مظهری، محمد ثناء‌الله (1412ق). التفسیر المظهری، پاکستان، مکتبه رشدیه.
  45. مکارم شیرازی، ناصر (1374ش). تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه.

 

مقالات

      1. قاسمی، محمد (1390ش). بررسی و تبیین روایت لابد للناس من امیر برّ او فاجر، مجلۀ معرفت سیاسی، سال سوم، شمارۀ دوم، پاییز و زمستان: 73 - 100.

      2. حسنی، علی اکبر (1381ش). بررسی فقهی مسئلۀ همکاری با حکام و سلاطین، مجلۀ مکتب اسلام، شمارۀ 3: 24 – 31.