نظریۀ عدم اشتراک لفظی معنای عبادت در قرآن

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه علوم قرآن، پردیس فارابی دانشگاه تهران،

2 دانشجوی دکتری علوم قرآن، پردیس فارابی دانشگاه تهران

چکیده

اغلب مفسران عبادت در قرآن را مشترک لفظی دانسته‌اند. در حالی‌که گوهر معنایی عبادت در لغت، خضوع بوده و خضوع در مقابل کسی یا چیزی به‌عنوان رب بودن او، عبادت اوست. این معنا همۀ کاربردهای قرآنی این ماده را پوشش می‌دهد. بنابراین عبادت در قرآن مشترک لفظی نیست؛ در قرآن کریم عبادتی اصیل و پذیرفتنی وجود دارد و آن عبادت خداوند متعال است. در سایر عبادت‌ها مثل عبادت بت‌ها، طاغوت، شیطان، حکما و پیامبران، فرشتگان و جنیان، خطا در تشخیص وجود دارد. اطاعت صرف یا خضوع صرف معنا کردن عبادت یا مواردی از این دست در هر یک از این کاربردها خطاست و کاستی‌هایی است.
 
 

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم.

    1. ابوحیان، محمد‌بن یوسف (‏1420ق). البحر المحیط فى التفسیر، با تحقیق صدقی محمد جمیل‏، بیروت‏: دارالفکر‏.
    2. ابراهیم مصطفی و دیگران (1418ق). المعجم الوسیط، تهران: انتشارات مرتضوی، ویرایش دوم، چ 2.
    3. ابن‌فارس (1404ق). معجم مقاییس اللغة، با تحقیق و تصحیح عبدالسلام محمد هارون، قم‏: مکتب الاعلام الاسلامی‏‏.
    4. ابن‌کثیر، اسماعیل‌بن عمر (1419ق‏). تفسیر القرآن العظیم، با تحقیق محمد حسین شمس‌الدین، بیروت: دارالکتب العلمیة.
    5. ابن‌جوزى، عبدالرحمن‌بن على (1422ق). زاد المسیر فى علم التفسیر، با تحقیق عبدالرزاق المهدی‏، بیروت: دارالکتاب العربی‏‏.
    6. ابن‌منظور، محمد‌بن مکرم‏ (1414ق). لسان العرب‏، با تحقیق جمال‌الدین میردامادى، ‏بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع- دار صادر، چ 3.
    7. ابوالفتوح رازى، حسین‌بن على‏ (1408ق). روض الجنان و روح الجنان فى تفسیرالقرآن، با تحقیق محمد جعفر یاحقى و محمد مهدى ناصح، مشهد: بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوى.‏
    8. آلوسى، سید محمود (1415ق). روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم، با تحقیق على عبدالبارى عطیة، بیروت: دارالکتب العلمیه‏.‏
    9. بلاغى نجفى، محمد جواد (1420ق). آلاء الرحمن فى تفسیر القرآن، با تحقیق واحد تحقیقات اسلامى بنیاد بعثت، قم‏: بنیاد بعثت‏.

    10. بغدادى، علاءالدین على‌بن محمد (1415ق). لباب التأویل فى معانى التنزیل، با تحقیق محمد على شاهین‏، بیروت‏: دارالکتب العلمیة.

    11. بغوى، حسین‌بن مسعود (1420ق). معالم التنزیل فى تفسیر القرآن‏، با تحقیق عبدالرزاق المهدى‏، بیروت: دارالاحیاء التراث العربى‏.

    12. ثعلبى نیشابورى، ابواسحاق احمد‌بن ابراهیم‏ (1422ق). الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، ابومحمد بن عاشور، بیروت‏: دارالاحیاء التراث العربی‏.

    13. حسینی زبیدی، محمد مرتضى (‏1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس‏، با تحقیق على هلالى و  تصحیح على سیرى،‏ بیروت: دارالفکر.

    14. راغب اصفهانى، حسین‌بن محمد (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن‏، با تحقیق صفوان عدنان داوودى، ‏بیروت- دمشق‏: دارالقلم - الدارالشامیة.

    1. رجبی، محمود (1383). روش تفسیر قرآن، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چ 4.
    2. زمخشرى، محمود (1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل‏، بیروت: دارالکتاب العربی‏، ‏چ3.
    3. سبحانی، جعفر (1412ق). الإلهیات على هدى الکتاب و السنة و العقل، ج ‏2، قم: المرکز العالمی للدراسات الإسلامیة‏، چ 3.
    4. سیوطى، عبدالرحمن‌بن ابى‏بکر (1404ق). الدر المنثور فى تفسیر المأثور، قم:‏ کتابخانۀ آیت‌الله مرعشى نجفى‏.

    19. طباطبایى، سید محمد حسین (1374ش). تفسیر المیزان، ترجمۀ سید محمد باقر موسوى همدانى، ‏قم‏: دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، چ 5.‏

    20. طبرسى، فضل‌بن حسن (1360ش). مجمع البیان فى تفسیر القرآن، ترجمۀ مترجمان‏، با تحقیق رضا ستوده، تهران:‏ انتشارات فراهانى.

    1. طبرى، ابوجعفر محمد‌بن جریر (1412ق). جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دارالمعرفه‏.‏
    2. طوسى، محمد‌بن حسن‏ (بی‌تا). التبیان فى تفسیر القرآن، با تحقیق احمد قصیر عاملى، بیروت: دارالاحیاء التراث العربى‏.

    23. عروسى حویزى، عبد على‌بن جمعه‏ (1415ق). تفسیر نورالثقلین، با تحقیق سید هاشم رسولى محلاتى‏، قم: انتشارات اسماعیلیان‏، چ 4.

    1. فخر رازى، محمد‌بن عمر (1420ق). مفاتیح الغیب، بیروت:‏ دارالاحیاء التراث العربی، چ 3.
    2. فراهیدى، خلیل‌بن احمد (1409ق). کتاب العین، قم:‏ نشر هجرت‏.
    3. فیض کاشانى، ملا محسن (1415ق). تفسیر الصافى، ‏با تحقیق حسین اعلمى‏، تهران‏: انتشارات الصدر، چ 2.

    27. فیروزآبادی، مجدالدین محمد‌بن یعقوب (1424ق) قاموس المحیط، اعداد و تقدیم محمد عبدالرحمن المرعشعلی، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی، چ 2.

    1. فیّومى، احمدبن محمد (1414ق). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، قم: مؤسسه دارالهجرة، چ 2.
    2. قرشى بنایى، على اکبر (1412ق‏). قاموس قرآن‏، تهران: دارالکتب الاسلامیة، چ 6.
    3. قطب، سید (1412ق). فى ظلال القرآن‏، بیروت- قاهره: دارالشروق‏، چ 17.

    31. قمى مشهدى، محمد‌بن محمد رضا (1368ش). تفسیر کنزالدقائق و بحرالغرائب‏، با تحقیق حسین درگاهى، تهران: سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامى‏‏.

    1. مکارم شیرازى، ناصر (1374ش). تفسیر نمونه، تهران‏: دارالکتب الإسلامیة.

    33. مصطفوى، حسن (1430ق). التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، ‏‏بیروت- لندن- قاهره: دارالکتب العلمیة- مرکز نشر آثار علامه مصطفوی‏، چ 3.

    34. میبدى، احمد‌بن محمد (1371ش). کشف الأسرار و عدة الأبرار، با تحقیق على اصغر حکمت‏، تهران:‏ انتشارات امیر کبیر، چ 5.

    1. نجارزادگان، فتح‌الله (1391) دوازده نکته در بررسی و ارزیابی ادلۀ توسل، شفاعت، تبرک و زیارت، قم: زائر.
    2. __________، معناشناسیربدرنظامتعالیموحی، www.ut.ac.ir .

    37. نیشابورى، نظام‌الدین حسن‌بن محمد (1416ق) تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان‏، با تحقیق زکریا عمیرات، بیروت: دارالکتب العلمیه‏.