مفهوم‌شناسی واژۀ «شعر» و «شاعر» در قرآن کریم

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

2 دانشجوی دکتری دانشگاه تهران

چکیده

نسبت دادن اتهام «شعر» به قرآن کریم و اتهام «شاعر» بودن به پیامبر اکرم (ص) از جمله اتهاماتی بود که مشرکان مطرح کردند تا به این طریق، الهی بودن قرآن را انکار کنند و به‌دنبال آن رسالت پیامبر (ص) را زیر سؤال ببرند. هرچند در تحلیل «شعر» و «شاعر» در لسان مشرکان دیدگاه‌های متفاوتی ارائه شده است و دو دیدگاه تحلیل شعر از نظر «بُعد ساختاری» و «بُعد محتوای خیالی» طرفداران بیشتری در میان مفسران دارد، بررسی فرهنگ و باورهای مردم عصر نزول و تحلیل واژۀ «شعر» نشان می‌دهد که این اتهام به لحاظ بُعد «الهام‌گیری شاعر از عالم جن» در باور مشرکان، صادر شده است تا قرآن کریم را از القائات جنیان معرفی و رسالت پیامبر اکرم (ص) را انکار کنند. این تحلیل علاوه بر روشن کردن منشأ و هدف مشرکان از ایراد این اتهام، پاسخ قرآن کریم به این اتهام را نیز روشن‌تر خواهد کرد.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم
  2. آقاحسینی، حسین (1381ش). فرشتۀ شعر، نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، زمستان، شمارۀ 185.
  3. آلوسی، سید محمود (1415ق). روح المعانی، بیروت، دارالکتب العلمیۀ.
  4. ابن‌درید، محمد‌بن حسن (بی‌تا). جمهرة اللغة، بیروت، دارالعلم للملایین.
  5. ابن‌سیده، علی‌بن اسماعیل (بی‌تا). المحکم و المحیط الأعظم، بیروت، دارالکتب العلمیۀ.
  6. ابن‌عطیه اندلسی، عبدالحق‌بن غالب (1422ق). المحرر الوجیز، بیروت، دارالکتب العلمیۀ.
  7. ابن‌فارس، احمد‌بن فارس (1404ق). معجم مقاییس اللغه، قم، مکتب الاعلام الاسلامی‏.
  8. ابن‌کثیر، اسماعیل‌بن عمرو (1419ق). تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالکتب العلمیۀ.
  9. ابن‌منظور، محمد‌بن مکرم (1414ق). لسان العرب، بیروت، دار صادر.
  10. ابوحیان اندلسی، محمد‌بن یوسف (1420ق). البحر المحیط، بیروت، دارالفکر.
  11. ابوالفتوح رازی، حسین‌بن علی (1408ق). روض الجنان، مشهد، آستان قدس رضوی.
  12. ارسطو (1369ش). ارسطو و فن شعر، ترجمۀ دکتر عبدالحسین زرین‌کوب، تهران، امیر کبیر.
  13. ازهری، محمدبن محمد (بی‌تا). تهذیب اللغة، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی.
  14. افلاطون (1389). پنج رساله، ترجمۀ محمود صناعی، تهران، هرمس.
  15. ایزوتسو، توشی‌هیکو (1368ش). خدا و انسان در قرآن، ترجمة احمد آرام، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
  16. باقری، مهری (1377ش). تابعۀ مانی، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، شمارۀ 166.
  17. بلاغی، سید عبدالحجت (1386ش). حجة التفاسیر و بلاغ الإکسیر، قم، حکمت.
  18. بهجت‌پور، عبدالکریم (1392ش). تفسیر تنزیلی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
  19. بیضاوی، عبدالله‌بن عمر (1418ق). أنوار التنزیل و أسرار التأویل، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی.
  20. ثعلبى نیشابورى، احمدبن ابراهیم (1422ق). الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی.
  21. جوهری، اسماعیل‌بن حماد (بی‌تا). الصحاح، بیروت، دارالعلم للملایین.
  22. حلی، حسن‌بن یوسف‌بن مطهر (1363ق). الجوهر النضید، قم، بیدار، بی‌جا.
  23. راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد (1420ق)، محاضرات الادباء و محاورات الشعراء و البلغاء، بیروت، دارالأرقم بن ابی الأرقم.
  24. راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن، دمشق بیروت، دارالعلم الدار الشامیۀ.
  25. زمخشری، محمود‌بن عمر (1407ق). الکشاف، بیروت، دارالکتاب العربی.
  26. ژیران، ف (1375ش). فرهنگ اساطیر یونان، ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران، انتشارات فکر روز.
  27. سیدبن قطب‌بن ابراهیم (1412ق). فی ظلال القرآن، بیروت، دارالشروق.
  28. شبر، سید عبدالله (1412ق). تفسیر القرآن الکریم، بیروت، دارالبلاغۀ.
  29. شبر، سید عبدالله (1407ق). الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین، کویت، مکتبۀ الالفین.
  30. صادقی تهرانی، محمد (1419ق). البلاغ فی تفسیر القرآن بالقرآن، قم، مؤلف.
  31. صادقی تهرانی، محمد (1365ش). الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، قم، انتشارات فرهنگ اسلامی.
  32. طباطبایی، سید محمد حسین (1417ق). المیزان، قم، جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  33. طبرسی، فضل‌بن حسن (1372ش). مجمع البیان، تهران، ناصر خسرو.
  34. طوسی، محمد‌بن حسن (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی.
  35. طوسی، خواجه نصیرالدین (1408ق). تجرید المنطق، بیروت، مؤسسۀ الاعلمی للمطبوعات.
  36. عَکری، عبدالحی‌بن عماد (بی‌تا). شذرات الذهب، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، بی‌جا.
  37. عمید، حسن (1372ش). فرهنگ فارسی عمید، تهران، امیر کبیر.
  38. فاطمی، سعید (1387ش). مبانی فلسفی اساطیر یونان و روم، تهران، دانشگاه تهران.
  39. فخر رازی، ابوعبدالله محمد‌بن عمر (1420ق). مفاتیح الغیب، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی.
  40. فراهیدی، خلیل‌بن احمد (1410ق). کتاب العین، قم، نشر هجرت.
  41. فیض کاشانی، ملا محسن (1415ق). تفسیر الصافی، تهران، صدر.
  42. قرشی، محمد‌بن ابی‌الخطاب (بی‌تا). جمهرۀ اشعار العرب فی الجاهلیۀ و الاسلام، مصر، دار نهضۀ مصر.
  43. قرطبی، محمد‌بن احمد (1364ش). الجامع لأحکام القرآن، تهران، ناصر خسرو.
  44. لاهیجی، محمد‌بن علی (1373ش). تفسیر شریف لاهیجی، تهران، نشر داد.
  45. مدرسی، سید محمد تقی (1419ق). من هدى القرآن، تهران، محبی الحسین.
  46. مسعودی، علی‌بن الحسین (1409ق). مروج الذهب، قم، دارالهجرۀ.
  47. مصطفوی، حسن (1368ش). التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‏.
  48. مظفر، محمد رضا (1366ش). المنطق، قم، اسماعیلیان.
  49. مکارم شیرازی و همکاران، ناصر (1374ش). تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیۀ.