دانشیار گروه علوم قرآن، پردیس فارابی دانشگاه تهران
چکیده
تاد لاوسن از خاورشناسان معاصر، در مقالۀ هرمنوتیک تفسیر پیشامدرن اسلامی و شیعی تلاش دارد گونه‌ها و تطور تاریخی رخ‌داده در هرمنوتیک تفسیر شیعۀ دوازده امامی را توصیف و ارزیابی کند. بر پایۀ این مقاله تفسیر امامیه از پدیداری تا دورۀ معاصر چهار گونه هرمنوتیک ولایت‌محور، مصالحه، عرفانی – باطنی (ناشنوایی هرمنوتیکی) و فلسفی – ولایی را گذرانیده است؛ چرخش هرمنوتیکی شیعه از امام به مفسر در تبیین قرآن و عجین شدن آن با رهیافت‌های عرفانی و فلسفی از ویژگی‌های دوره‌های دوم تا چهارم محسوب می‌شود. تطورات رخ‌داده در ادوار چهارگانۀ هرمنوتیک شیعی از شرایط فرهنگی - سیاسی جامعۀ شیعی، ظهور نخبگان علمی شیعه، اثرپذیری عالمان امامی از رهیافت‌های اعتزالی، عرفانی و باطنی اهل سنت متأثر بوده است. در این میان نقش حکومت‌های شیعی چون آل بویه و صفویه و ظهور عالمانی چون سید مرتضی، سید حیدر آملی و ملاصدرا در شکل‌گیری گونه‌های جدید هرمنوتیکی برجسته به‌نظر می‌رسد. در این مقاله دیدگاه‌های لاوسن مطرح و کاستی‌های آن نشان داده شده است.
بروجردی، سید حسین (1416). تفسیر الصراط المستقیم، قم: مؤسسة أنصاریان للطباعة والنشر.
بوسه، هربرت (1390). ایران در عصر آل بویه، ریچارد نلسون فرای. در تاریخ ایران کمبریج،. ج.4. ترجمۀ حسن انوشه. تهران: انتشارات امیر کبیر.
جعفری، سید محمد مهدی (۱۳۷۵). سید رضی، تهران: طرح نو.
جمعی از نویسندگان(1382). اندیشههای کلامی شیخ طوسی رحمه الله، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوى.
جوادی، قاسم (1378). «تأثیر اندیشههای کلامی شیعه بر معتزله»، هفت آسمان، شمارۀ یک، بهار 1378ش: 122 ـ 149.
سجادی، صادق (1375). «آل بویه» دانشنامۀ بزرگ اسلامی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج ۱: ۳۸۸.
راد، علی (1390). مبانی کلامی امامیه در تفسیر، تهران، انتشارات سخن.
زرندی، میرمحمدی (1420). بحوث فی تاریخ القرآن وعلومه، قم، مؤسسة النشر الإسلامی.
سبحانی، جعفر (1373). فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی، قم، انتشارات توحید.
صدوق، محمد (1404). عیون أخبار الرضا (ع)، تصحیح وتعلیق: حسین الأعلمی، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
طوسی، محمدبن حسن (1409). التبیان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی.
طهرانی، آغا بزرگ (1403). الذریعه الی تصانیف الشیعه، سوم، بیروت، دار الأضواء.
طیب حسینی، سید محمود (1388). چند معنایی در قرآن کریم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم.
لاوسن، تاد(1395). هرمنوتیک تفسیر پیشامدرن اسلامی و شیعی، ترجمه: حقانی فضل، محمد، تفسیر امامیه در پژوهش‌های غربی، قم، پژوهشگاه قرآن و حدیث.
معرفت، هادی (1415). التمهید فی علوم القرآن، ج 1، چاپ دوم، قم، مؤسسة النشر الإسلامی.
مفید، محمد (1372). اوائلالمقالات فی المذاهب و المختارات، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
مهدوی راد، محمد علی (1381). پژوهش‌گونه‌ای دربارۀ مصحف فاطمه (س)، آینۀ پژوهش، شمارۀ 75: 2 - 19.
مهدوی راد، محمد علی (1382). آفاق تفسیر، تهران، نشر هستی‌نما.
مهدوی راد، محمد علی، احمدنژاد، امیر (1390). بررسی روایت نزول قرآن بر مبنای «ایاک اعنی و اسمعی یا جارة» به‌عنوان قاعده‌ای در تفسیر آیات عتاب به پیامبر اکرم (ص)، علوم حدیث، زمستان 1390 - شمارۀ 62.
نجارزادگان، فتح‌الله (1424). سلامة القرآن من التحریف، قم، نشر مشعر.
نجاشی، احمد (1416). فهرست اسماء مصنفی الشیعة، قم، مؤسسة النشر الإسلامی.
نصراللهی، میثم (1391). بررسی آرا و اندیشههای شیخ علاءالدوله سمنانی، قم: نشر ادیان.
نصیری، علی (1386). رابطۀ متقابل کتاب و سنت، تهران، نشر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
نقوی، سید حامد (1405). خلاصة عبقات الأنوار، طهران: مؤسسة البعثة.
B. Todd Lawson، Hermeneutics of pre-modern Islamic and Shiʿite exegesis، adopted from http://www.iranicaonline.org/articles/hermeneutics، Last Updated: March 22، 2012، available in print Vol. XII، Fasc. 3، pp. 235-239.
M. M. Bar-Asher، Scripture and Exegesis in Early Imami Shiism، Leiden and Jerusalem، 1999.
Meir M. Bar-Asher، Scripture and Exegexis in Early Imāmī Shiism، (Brill: Leiden، Boston، Köln)، 1999، pp. 101-24 (‘Methods of Exegesis’).
Robert Gleave، “Early Shi'i Hermeneutics: Some Exegetical Techniques Attributed to the Shi'i Imams،” in: Karen Bauer (ed.)، Aims، Methods and Contexts of Qur'anic Exegesis (2nd/8th -9th/15th c.)، Oxford University Press، 2013، pp. 141-172.
)