معناشناسی «احباط» در قرآن کریم با تأکید بر روابط همنشینی و جانشینی

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا

2 استاد علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا (س)

چکیده

مفهوم «احباط» یکی از مفاهیم مهم در قرآن کریم محسوب می‌شود. در این پژوهش نگاهی معناشناختی به این واژه داریم و هدف تبیین واژۀ احباط و کشف لایه‌های معنایی و استخراج مؤلفه‌های معنایی آن‌ در قرآن کریم با استفاده از شیوه‌های نوین معناشناسی خواهد بود. با نگاهی معناشناختی به این واژه و با رویکرد همزمانی و توصیفی و تأکید بر روابط هم‌نشینی و جانشینی، می‌توان گفت که واژۀ «حبط» به‌لحاظ معنایی ارتباط نزدیکی با مفهوم «عذاب» دارد، به‌گونه‌ای که شاید به‌عنوان جانشین اصلی واژۀ «حبط» انتخاب شود؛ به این‌صورت که حبط اعمال آدمی نوعی عذاب محسوب می‌شود که عواملی چون کفر، تکذیب آیات الهی و معاد، قتل انبیا و آمرین به قسط، صدّ از راه خدا و ... زمینه‌ساز این نوع عذاب می‌شوند و کسانی که دچار عذابِ حبط می‌شوند، سزاوار عذاب الهی و در دنیا و آخرت بی‌یار و یاور خواهند بود و این همان خسران بزرگ است. علاوه بر مفهوم «عذاب»، مفاهیمی چون ابطال، خسران و ضلّ نیز در برخی موارد با مفهوم احباط از هم‌معنایی نسبی برخوردارند و در برخی هیأت‌های مشترک معنایی شاید به‌جای واژۀ «حبط» کاربرد داشته باشند.
 
 

کلیدواژه‌ها

مراجع

فارسی و عربی

-         قرآن، ترجمۀ محمدمهدی فولادوند، تهران، دارالقرآن الکریم.

-         نهج البلاغه (بی‌تا) شریف رضی، محمدبن حسین، ترجمۀ دشتی، قم، نشر مشهور.

  1. ابن‌درید، محمدبن حسن (1988م). جمهرة اللغة، بیروت، دارالعلم للملایین.
  2. ابن‌فارس، احمد (1404 ق). معجم مقاییس اللغه، قم، مکتب الاعلام الاسلامی.
  3. ابن‌منظور، محمدبن مکرم (1414ق). لسان العرب، بیروت، دارالصادر.
  4. الأزهری، محمدبن احمد (1421ق). تهذیب اللغة، بیروت‏، دارالاحیاء التراث العربی.
  5. امینی، فریده (1392). معناشناسی «امام» در قرآن کریم، کارشناسی ارشد، استاد راهنما: فتحیه فتاحی‌زاده، تهران، دانشگاه الزهرا (س).
  6. ایزوتسو، توشیهیکو (1380ش). مفاهیم اخلاقی - دینی در قرآن، ترجمۀ فریدون بدره‌ای، تهران، فروزان روز.
  7. ــــــــــــــــــ (1361ش). خدا و انسان در قرآن، ترجمۀ احمد آرام، تهران، شرکت سهامی انتشار.
  8. الآلوسی، سید محمود (1415ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالکتب العلمیه.
  9. باقری، مهری (1378ش). مقدمات زبانشناسی، تهران، نشر قطره.
  10. البغوی، حسین‌بن مسعود (1420ق). معالم التنزیل فی تفسیر القرآن (تفسیر البغوی)، بیروت، دارالاحیاء التراث العربى.
  11. بی یروش، مانفرد (1374ش). زبانشناسی جدید، ترجمۀ محمد رضا باطنی، تهران، آگاه.
  12. پالمر، فرانک (1387ش). نگاهی تازه به معناشناسی، ترجمۀ کوروش صفوی، تهران، کتاب ماد.
  13. جعفر طیاری دهاقانی، مصطفی (1380ش). عمل در ترازوی حق، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  14. جوادی آملی، عبدالله (1388ش). ادب فنای مقربان، قم، مرکز نشر اسراء.
  15. ـــــــــــــــــــــ (1388ش). پیامبر رحمت، قم، مرکز نشر اسراء.
  16. ـــــــــــــــــــــ (1388ش). تسنیم، قم، مرکز نشر اسراء.
  17. ـــــــــــــــــــــ (1389ش). سیرۀ‏ پیامبران در قرآن، قم، مرکز نشر اسراء.
  18. ـــــــــــــــــــــ (1378ش). معاد در قرآن، مرکز نشر اسراء.
  19. الجوهری، اسماعیل‌بن حماد (1376ق). الصحاح، تاج اللغه و صحاح العربیه، بیروت، دارالعلم للملایین.
  20. حدادی، آمنه (1389ش). حس فرامتن در قرآن، کارشناسی ارشد، استاد راهنما: مهدی مطیع، دانشگاه تربیت معلم تهران.
  21. راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد (1412ق). مفردات الألفاظ القرآن، بیروت، دارالقلم.
  22. روبینز، آر. اچ (1384ش). تاریخ مختصر زبانشناسی، ترجمۀ علی‌محمد حق‌شناس، تهران، نشر مرکز.
  23. الزحیلی، وهبة‌بن مصطفی (1418ق). التفسیرالمنیر فی العقیدة والشریعة والمنهج، بیروت، دارالفکر المعاصر.
  24. سلمان‌نژاد، مرتضی (1391ش). معناشناسی تدبر در قرآن با سه رویکرد ساختاری، ریشه‌شناسی و تاریخ انگاره، کارشناسی ارشد، استاد راهنما: احمد پاکتچی، تهران، دانشگاه امام صادق (ع).
  25. سید قطب (1412ق). فی ظلال القرآن، بیروت، دارالشروق، چاپ دوازدهم.
  26. الشافعی، محمدبن ادریس (1414ق). الرساله، بیروت، دارالکتب العربیه.
  27. شریف لاهیجی، محمدبن علی (1373ش). تفسیر شریف لاهیجی، تهران، دفتر نشر داد.
  28. شعیری، حمید رضا (1388ش). مبانی زبانشناسی نوین، تهران، انتشارات سمت.
  29. الصاحب، اسماعیل‌بن عباد (1414ق). المحیط فی اللغة، بیروت، عالم الکتب.
  30. صفوی، کوروش (1378ش). آشنایی با معناشناسی، تهران، سورۀ مهر.
  31. ــــــــــــــــ (1387ش). درآمدی بر معناشناسی، ج 3، تهران، انتشارات سورۀ مهر.
  32. الطباطبایی، سید محمد حسین (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  33. الطبرسی، فضل‌بن حسن (1372ش). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، انتشارات ناصر خسرو، تهران.
  34. الطریحی، فخرالدین‌بن محمد (1357ش). مجمع البحرین، تهران، مرتضوی، چاپ سوم.
  35. الطوسی، محمدبن حسن (بی‌تا). تفسیر تبیان‏، بیروت، دارالاحیاء التراث العربى.
  36. طیب، عبدالحسین (1378ش). اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات اسلام.
  37. عبدالباقی، محمد فؤاد (1364ش). المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، قاهره، دارالکتب المصریه.
  38. العسکری، حسن‌بن عبدالله (1400ق). الفروق فی اللغه، بیروت، دارالآفاق الجدیده.
  39. فخرالدین رازی، محمدبن عمر (1420ق). مفاتیح الغیب، چاپ سوم، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی.
  40. الفراهیدی، خلیل‌بن احمد (1410ق). کتاب العین، قم، نشر هجرت.
  41. قرشی، سید علی اکبر (1377ش). تفسیر احسن‌الحدیث، تهران، بنیاد بعثت.
  42. ـــــــــــــــــــــ (1371ش). قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
  43. کرمانی، سعید (1391ش). معناشناسی عثل در قرآن کریم، تهران، دانشگاه امام صادق (ع).
  44. عمر، مختار احمد (1386ش). معناشناسی، ترجمۀ حسین شهیدی، چ دوم، مشهد، دانشگاه فردوسی.
  45. مرتضی الزیبدی، محمدبن محمد (1414ق). تاج العروس، مصحح علی شیری، بیروت، دارالفکر.
  46. المصطفوی، حسن (1360ش). التحقیقفىکلماتالقرآنالکریم‏، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  47. مکارم شیرازی، ناصر (1374ش). تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
مقالات

  1. پرچم، اعظم؛ بنیان، پروین، لاله زار حاتمی،(1389). «معناشناسی رحمت رحیمیه در قرآن»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، سال هفتم، شمارۀ دوم، از 95 تا 115.
  2. شهیدی، سید مهدی (تابستان 1384). «حوزۀ معنایی واژۀ کفر در قرآن کریم»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، شمارۀ 4: 46 ﺗﺎ 54.
  3. غفاری، مهدی (پاییز 1389). «مطالعۀ معناشناختی نفاق در قرآن کریم»، پیام جاوید، شمارۀ 8: 12 ﺗﺎ 83.
  4. مطیع، مهدی؛ اسعدی، سوده (1390). «معناشناسی حبط در قرآن کریم»، مطالعات قرآن و حدیث، سال چهارم، شمارۀ دوم: 69 ﺗﺎ 76.
انگلیسی

  1. Crystal,David(1992). An Encyclopedia Dictionary of Language and Langues , Blackwell,.
 

پژوهشنامه تفسیر کلامی قرآن

دوره 3، شماره 1
بهار 1395
صفحه 1-25

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار