بررسی دیدگاه علامه طباطبایی دربارۀ آموزۀ طینت

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری کلام امامیه، دانشگاه تهران

چکیده

یکی از آموزه‌های شیعی که در تفاسیر قرآن دربارۀ آن بحث شده، آموزۀ طینت است. این آموزه تفاوت آدمیان را در آفرینش مطرح می‌کند و از پیوند ایمان و کفر با طینت آدمیان سخن می‌گوید. در نگاه اول، این آموزه دال بر سعادت و شقاوت ذاتی انسان و نفی اختیار آدمی در رقم زدن عاقبت خویش و در نتیجه گرایش به جبر است. بسیاری از محدثان و مفسران امامیه به تبیین مفاد این روایات و حل اشکال‌های آنها پرداخته‌اند. علامه طباطبایی در تفسیر المیزان با طرح الگوی جامعی، بر اساس مبانی حکمت صدرایی، به تحلیل محتوایی این آموزه پرداخته است. وی با حمل طینت بر ماده‌ای زمینی‌ که بدن انسان را می‌سازد و سپس نفس انسان از آن برمی‌خیزد؛ تأثیر آن را بر سعادت و شقاوت انسان در حد اقتضا می‌داند و مستلزم جبر نمی‌داند. در این مقاله ضمن بیان تحلیل علامه، مبانی آن را تبیین می‌کنیم و در نهایت، راه‌حل ارائه‌شده توسط علامه را برای اشکال‌های مطرح‌شده ارزیابی خواهیم کرد.
 

کلیدواژه‌ها


ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله (1404ق). الشفاء (الطبیعیات)، تحقیق سعید ابوزاید، قم: مکتبه آیه‌الله المرعشی.
ارشد ریاحی، علی (1391). عوامل مؤثر در تکامل نفس انسانی از دیدگاه صدرا، خردنامۀ صدرا، شمارۀ 70: 55 – 66.
افضلی، علی (1390). اقسام بدن انسان و نقش آنها در دنیا، برزخ و قیامت، علوم حدیث، شمارۀ 59 و 60: 110 - 131.
افضلی، علی (1389). ماده، زمان و مکان در عوالم پس از مرگ، پژوهش دینی، شمارۀ 21: 33 – 74.
اکبریان، رضا و ... (1388). ملاک تمایز مجرد از مادی در فلسفۀ افلوطین و ملاصدرا، متافیزیک، شمارۀ 3 و 4: 1 – 24.
برقی، احمد‌بن محمدبن خالد (1371). المحاسن، تحقیق سید جلال‌الدین حسینی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
حلی، حسن‌بن سلیمان (1370). مختصر بصائر الدرجات، نجف: منشورات المطبعه الحیدریه.
شبر، عبدالله (1371). مصابیح الانوار فی حل مشکلات الاخبار: مطبعه الزهراء.
صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم (1981). الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، چ سوم، بیروت: دارالاحیاء التراث.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1360). الشواهد الربوبیه فى المناهج السلوکیه، تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، چ دوم، مشهد: المرکز الجامعى للنشر.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1363). مفاتیح الغیب، تصحیح محمد خواجوی، چ اول، تهران: مؤسسۀ تحقیقات فرهنگى‏.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1341). العرشیه، تهران: انتشارات مولی.
صدوق، محمدبن علی‌بن بابویه قمی (1385). علل الشرایع، تحقیق سید محمد صادق بحرالعلوم، نجف: منشورات المکتبه الحیدریه.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1389). التوحید، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
صفار، محمدبن حسن‌بن فروخ (1404). بصائر الدرجات، چ دوم، قم: انتشارات کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی.
طباطبایی، سید محمدحسین (1417). المیزان فی تفسیرالقرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
ــــــــــــــــــــــــــ (1388). رسائل توحیدی، به همت سید هادى خسروشاهى،‏ ترجمه: على شیروانى، قم: مؤسسۀ بوستان کتاب.‏
طباطبایی، سید محمد حسین (1428). نهایة الحکمه، تحقیق عباسعلی زارعی سبزواری، چ چهارم، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
طبرسی، ابومنصور احمدبن علی (1403). الاحتجاج علی اهل اللجاج، چ اول، مشهد: نشر مرتضی.
طوسی، نصیرالدین محمد‌بن محمد (1375). شرح الاشارات و التنبیهات مع المحاکمات، قم: نشرالبلاغه.
عروسی حویزی، عبدعلی‌بن جمعه (1415). تفسیر نورالثقلین، مصحح: هاشم ‏رسولى محلاتى، قم: اسماعیلیان.
 فیض کاشانی، محمدبن شاه مرتضی (1406). الوافی، اصفهان: ‌مکتبه الامام امیرالمومنین.
کلینی، محمدبن یعقوب (1429). الکافی، تحقیق جمعی از پژوهشگران، چ اول، قم: دارالحدیث للطباعه و النشر.
مازندرانی، محمد صالح‌بن احمد (1382). شرح الکافی (الاصول و الروضه)، تعلیقات: ابوالحسن شعرانی، تهران: المکتبه الاسلامیه.
مجلسی، محمدباقر (1404). بحارالانوار، بیروت: مؤسسة الوفاء.
ـــــــــــــــــ (1404). مرآه العقول فی شرح أخبار آل‌الرسول‏، مصحح: هاشم ‏رسولى محلاتى، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مطهری، مرتضی (1386). مجموعه آثار، چ یازدهم، تهران: انتشارات صدرا.
ملکی میانجی، محمد باقر (1415). توحید الامامیه، تحقیق: محمد بیابانی اسکویی، تهران: مؤسسه الطباعه و النشر لوزاره الثقافه و الارشاد الاسلامی.
منتظری، محمد حسین (1394). بررسی ادلۀ عقلی و نقلی اندیشۀ تقارن حدوث نفس و بدن از دیدگاه ملاصدرا و اندیشمندان نخستین امامیه، فلسفۀ دین، شمارۀ 25: 687 - 720.
نقی‎زاده، حسن (1385). اخبار طینت، مقالات اسلامی، شمارۀ 72: 183 - 211