بررسی و شرح مستند قاعدۀ رجال نوادرالحکمه

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه قم؛ گروه علوم قرآن و حدیث

2 دانشجوی دکتری رشتۀ علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران؛ پردیس فارابی

چکیده

تصحیح روایات به قرینۀ وجود آنها در یکی از جوامع اولیه و آنگاه استثنا کردن برخی از آنها، از روش‌های معمول در ارزیابی روایت و شناساندن راویان نزد قدما بوده است. امروزه نیز بسیاری با پیروی از ابن‌ولید (م 343 ه.ق) – که روایت عده‌ای از راویان نوادرالحکمه یا مشایخ مؤلّف آن، محمد بن احمد (م حدود 290 ه.ق)، را استثنا کرده است – تمام روایات نوادرالحکمه، جز آنها که از مستثنین نقل شده است، را معتبر دانسته‌اند. رجال نجاشی وفهرست شیخ تنها مستند این قاعده از میان منابع متقدم هستند که این استثنا را به تفصیل نقل کرده‌اند. با عنایت به تفاوت‌های موجود میان این دو نقل می‌توان دربارۀ عوامل پیدایش استثنا، نظیر اعتماد محمد بن احمد بر روایات غلو‌آمیز یا مرسل، به اظهارنظر پرداخت. چنانکه از این رهگذر می‌توان امکان عدم ضعف مستثنین و نیز اختصاص این قاعده به نوادرالحکمه را ثابت کرد.

کلیدواژه‌ها


-         ابن منظور، محمّد بن مکرم (1426ق)، لسان العرب، بیروت: مؤسّسة الأعلمی للمطبوعات.
-         بحرالعلوم طباطبائى، سید محمّد مهدى (1363ش)، الفوائد الرّجالیة، تحقیق محمّد صادق و حسین بحر العلوم، تهران: مکتبة الصادق.
-         بحرانی، یوسف (بی تا)، الحدائق الناظرة، قم، مؤسّسه آل البیت.
-         بهبهانی،وحید (1404ق)، الفوائد الرّجالیة (ضمیمه رجال الخاقانی)، محقق: سید محمّد باقر بحرالعلوم، قم: مکتب الإعلام الإسلامی.
-         ترمس العاملی، امین (1417ق)، ثلاثیات الکلینی وقرب الإسناد، قم: دارالحدیث.
-         تلعکبری (شیخ مفید)، محمّد بن محمّد (1413ق)،عدم سهو النبی(صلى الله علیه و آله و سلم)، قم: کنگره شیخ مفید.
-         جابلقی بروجردی، سید علی (1410ق)، طرائف المقال فی معرفة طبقات الرواة،تحقیق سید مهدی رجائی، قم: مکتبة آیة الله العظمى المرعشی النجفی العامة.
-         حارثی عاملی، بهاء الدین محمد بن حسین (1414ق)،مشرق الشمسین و إکسیر السعادتین، مشهد: آستان قدس رضوی‏.
-        حرّ عاملی، محمّد بن حسن (1409ق)، وسائل الشیعة، قم: مؤسّسة آل البیتِ علیهم السلام لإحیاء التُّراثِ.
-         حلّی، حسن بن علی (1383ق)، رجال ابن داود، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-         خاقانی، علی (1404ق)، رجال الخاقانی، تحقیق سید محمّد صادق بحر العلوم، قم: دفتر تیلیغات اسلامی.
-         خامنه‌ای، علی (1369ش)، چهار کتاب اصلی علم رجال، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، اصفهان: مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان.
-         سبحانی، جعفر (1422ق)، دروسٌ موجزةٌ فی علمی الرّجال والدّرایة، قم: المَرکز العالمی للدّراسات الاسلامیة.
-         سبحانی، جعفر (1369ش)، کلیات فی علم الرجال، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
-         سبزواری، محمّد باقر (بی تا)، ذخیرة المعاد، قم: جامعه مدرسین.
-         صدرایی، مهدی و علی صدرایی خویی (1379ش)، میراث حدیث شیعه، ویراستاران: قاسم شیرجعفری و سید محمّد دلال موسوی، قم: دارالحدیث.
-         صدر عاملی کاظمی، سید حسن (1354ق)، نهایة الدرایة،تحقیق شیخ ماجد الغرباوی، قم: مشعر.
-         صدوق،محمّد بن علی (1404ق)،کتاب من لایحضره الفقیه، قم: جامعه مدرسین‏.
-         صدوق،محمّد بن علی (1395ق)،کمال الدین و تمام النعمة، تهران: اسلامیه. ‏
-         صرّامی، سیف الله (1385ش)، مبانی حجیت آراء رجالی، قم: دارالحدیث.
-         طوسی، محمد بن حسن (1390ق)، الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
-         طوسی، محمّد بن حسن (1365ش)، تهذیب الأحکام، تهران: دار الکتب الإسلامیة‏.
-         طوسی، محمّد بن حسن (1420ق)، الفهرست، قم: کتابخانه محقق طباطبایی.
-         طوسی، محمّد بن حسن (بی تا)، الفهرست، نجف: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
-        طوسی، محمّد بن حسن (1417ق)، العدة فی أصول الفقه، قم‏: ستاره‏.
-         غضائرى، أحمد بن حسین (1364ق)، رجال ابن الغضائری‏‏، قم‏: مؤسّسه اسماعیلیان.
-         غفارى، على اکبر (1367ش)، ترجمه و متن کتاب من لا یحضره الفقیه، تهران‏: نشرصدوق.
-         غفاری، علی أکبر (1369ش)، دراسات فی علم الدرایة (تلخیص مقباس الهدایة للعلامة المامقانى)، بی جا: تابش.
-         کشى، محمّد بن عمر (1348ش)، رجال الکشی، مشهد: انتشارات دانشگاه مشهد.‏
-         کلباسی، أبوالهدى (1419ق)، سماء المقال فی علم الرّجال، تحقیق سید محمّد حسینی قزوینی، قم: مؤسّسة ولی العصر علیه السلام للدراسات الاسلامیة.
-         مامقانی، عبد الله (بی تا)، تنقیح المقال فی علم الرّجال، تهران: جهان.
-         مجلسی، محمّد باقر (1983م)، بحار الأنوار، بیروت: مؤسّسة الوفاء.
-         مجلسی، محمّد تقی (بی تا)، روضة المتّقین، تحقیق سید حسین موسوى کرمانى وعلى پناه اشتهاردى و سید فضل الله طباطبائى، قم: مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانپور.
-         محمّد بن حسن (فرزند شهید ثانی) (1419ق)، استقصاء الاعتبار فی شرح الاستبصار، قم: مؤسّسة آل البیت علیهم السلام.
-         مدرّسی طباطبایی، سیّد حسین (1389ش)، مکتب در فرایند تکامل، ترجمه هاشم ایزد پناه، تهران: کویر.
-         موحد أبطحى، سید محمّد على (1417ق)، تهذیب المقال، قم: فرزند مؤلف.
-         موسوی خوئی، سید أبوالقاسم (1410ق)، معجم ‏رجال ‏الحدیث، قم: مرکز نشر آثار شیعه.
-         نجاشی، أحمد بن علی (1407ق)، رجال النجاشی، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
-         نجفی، محمد حسن (1365ش)، جواهر الکلام، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
-         نوری طبرسی، میرزا حسین (1415ق)، خاتمة مستدرک الوسائل، قم: مؤسّسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث.
-         هادوی تهرانی، مهدی (1371ش)، تحریرالمقال فی کلیات علم الرجال، تهران: نشرالزّهراء.
-         هندی، متقی بن حسام الدّین (1409ق)، کنز العُمّال، بیروت: مؤسّسة الرّسالة.
-         جلالی، عبدالمهدی (1377ش)، سیری در کتاب الأخبار الدخیلة بخش دوم، علوم حدیث، شماره نهم، ص284-322.
-         حسینی، سید محمد رضا (1407ق)، باب من لم یرو عن الأئمة علیهم السلام فی کتاب الرّجال للشیخ الطوسی، تراثنا، سال دوم، شماره دوم و سوم، ص45-149.
-        رحمتی، محمد کاظم (1382ش)، نکاتی درباره اهمیت آثار شیخ صدوق، علوم حدیث، شماره سی ام، ص196-249.
-         شبیری، سید محمد جواد (1383ش)، لزوم ارزیابی سندی احادیث کافی با استفاده از دروس حضرت آیت الله شبیری زنجانی، سفینه، شماره دوم، ص109-140.
-         عمیدی، سید ثامر هاشم (1418ق)، الحدیث المرسل بین الرد و القبول، تراثنا، سال سیزدهم، شماره دوم و سوم، ص107-190.