حل تعارض ظاهری بین آیات سیف و نفی اکراه و تأثیر آن در مسئلۀ آزادی در انتخاب دین

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فقه و مبانی حقوق دانشگاه یزد

چکیده

یکی از مباحث مهم در عرصۀ فقه و تفسیر قرآن کریم، موضوع آزادی دین در اسلام است. طبق آیات نفی اکراه، هرکسی در انتخاب دین آزاد است و طبق ظاهر آیات سیف، افراد در انتخاب دین آزاد نیستند. بین آیات سیف و نفی اکراه، یکی از این چهار رابطه برقرار می‌شود: 1. آیات سیف ناسخ آیات نفی اکراهند، بنابراین با نزول این آیات حکم آزادی دین نسخ شده است؛ 2. عکس مورد قبل؛ یعنی با نزول آیات نفی اکراه، مسئلۀ اکراه در دین نسخ شده است؛ 3. آیات سیف مخصص عموم آیات نفی اکراه هستند، بنابراین افراد در انتخاب دین آزادند، مگر در مواردی که در آیات سیف بیان شده است؛ 4. آیات سیف ناظر به اکراه ظاهری و آیات نفی اکراه ناظر به اکراه باطنی است، پس افراد در باطن مختارند نه در ظاهر. به‌دلیل نزول آیۀ 29 سورة توبه بعد از آیات سیف (که دلیل آزادی اهل کتاب در دینداری به ‌شرط پرداخت جزیه است) فرض اول منتفی می‌شود؛ زیرا مستلزم این است که آیات سیف بعد از ناسخ بودن، مجدداً نسخ شده باشد. فرض دوم هم مستلزم تقدم ناسخ بر منسوخ خواهد بود. در این مبحث با روش و براهین نو و روشن، بر صحت صورت سوم استدلال می‌شود.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم.
  2.  نهج‌البلاغه
  3. آلوسی، محمود (1415ق). روح المعانی فی‌تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  4. ابن‌عربی، محمدبن عبدالله (بی‌تا) احکام القرآن: بی‌جا.
  5. ابوحیان اندلسی (1420ق). البحرالمحیط فی‌التفسیر، بیروت: دارالفکر.
  6. امین، سیده نصرت (1361ش). مخزن العرفان، تهران: نهضت زنان مسلمان.
  7. حر عاملی، محمدبن الحسن (1409ق). وسایل الشیعه، قم: موسسۀ آل‌البیت.
  8. زمخشری، محمود (1407ق). الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل، بیروت: دارالکتاب العربی.
  9. صدرالمتألهین، محمد (1366ش). تفسیر القرآن الکریم، قم: نشر بیدار.
  10. طباطبایی، سید محمد حسین (1417ق). تفسیرالمیزان، قم: جامعۀ مدرسین.
  11. طبرسی، فضل‌بن حسن (1377ش). جوامع الجامع، قم: دانشگاه تهران و مدیریت حوزۀ علمیۀ قم.
  12. طوسی، محمدبن ‌حسن (1373ش). رجال الطوسی، قم: جامعۀ مدرسین.
  13.  قرائتی، محسن (1383ش). تفسیر نور، تهران، مؤسسۀ درس‌هایی از قرآن.
  14. کاشانی، فتح‌الله (1336ش). منهج الصادقین، تهران: کتابفروشی علمی.
  15. مجلسی، محمدباقر (1403ق). بحارالانوار، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
  16. مکارم، ناصر (1374ش). تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه.